3at præp.
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
I. + dat. A. (loc. mobil.)
1) hen imod, mod, til ⫽ against, towards, at, to
●●● sneri hann þa ... hesti ⸢at [var. i moti AM 533 4° “C”, etc.] þæim
ElisA 1119●●● sigler æitt skip at hofninne ... þat berr bratt at lande
~ lat.ad portum
21727 Thom¹ 2173●●● (fig.) þa kom sva mikill gratr at *honvm ‹at› þat var fadꝍme
BretHb(2025) 19218●●● er þu fellt ⸢at fotum [var. til fota AM 235 fol “C”] honum
AugA 14417●●● brá síðan skikkjunni at hǫfði sér ok gekk snúðigt heim til bœjar
Laxd 5321●●● eina nótt kemr heilagr Petrus postoli at honum í sýn
Æv³ 1828●●● riettv skíott þina hægri honnd ok id huassa sverd at hꜳlsi mer
TrójS 19016●●● inn æri for at honum med gapanda munninn
Martin³ 61439●●● lítilræði þikki mér at fella þik at velli
ÞorstVík 3936●●● hann ... hugði, at kastat væri snjákekki at [var. + moti Mork 43924] honum, sem títt er ungum sveinum
Hkrᴵᴵᴵˣ 3702●●● Þótti mǫnnum þar enn mjǫk sýnaz hvatleiki Kolbeins, at hann reið með svá fá menn at slíkum stórflokkum, sem þar váru fyrir
StuᴵᴵR11127ˣ 4121÷ scal hann ... lysa at nesta husi
Gulᴵ 6126÷ Ðat er flockr er .v. men ero saman ... Nu renna menn at ꝍðrum. oc verðr einn særðr of fǽr bana af. þa
Gulᴵ 6422÷ vegr alopt oc førþi niþr at hofþino sva at heilinn var vti
HreiðMork 1334÷ stondvm vpp nv segir hann oc at þeim
SveinkaMork 31014÷ þa ær þeir komu At dyrom ... þa baðu þeir hann sea til sin
BarlB 2217÷ Biðit hann vel fylgia henni huskarlinn. ok styðit hana abaki ok riðit sva unz er komit fram at Saxa-lo᷎k
Heið 7432÷ Hann segir drꜹm sinn at honum þotti sem þeir væri þar staddir aGullteig ok kio᷎mi at þeim vargar margir
Heið 8424÷ Þat stoðz a nesit þvert okfylking þeira .xv. iij. manna ok var einv megin at þeim gengt
Heið 904÷ nv ef þv mant eigi þa mvn her vera vattrinn. þetta sama sverð. er enn eigi helinn (“d.v.s. heilinn”, ed. note) þornaðr a ok skekr at honum sverðit
Heið 917÷ Siþan byr hann skipit oc siglir v́t ór laxár ósi lætan lanyrðing oc fellr af er hann kemr v́t at eyiom
LaxdE 3276÷ hon geck þa at hvðfati þvi er geirmundr la í
LaxdE 32724÷ þa kallar .G. (ɔ: Geirmundr) a sina menn oc bað þa lavpa a batinn oc roa epter. þeir gera sva oc er þeir voro skamt komnir. þa finna þeir at sior fellr at þeim oc snva aptr til skipsins
LaxdE 3297÷ brigðr honvm sva miok við at reiðin hitnar. leypr nv hvaʀ að avðrvm ok beriaz sva sterklega at ...
BretHb(2025) 3226÷ hann ... samnar her saman ok ferr at þeim
BretHb(2025) 3430÷ er þeir komo at landi, þa fyrletu þeir skip sin
PP 28418÷ ok eitt sinn er þeir varo a galeiðum við her ok uorðu enn konungꜱ riki. þa kom at þeim herr
Heiðy 1085÷ Vlfiɴ fæddv æsir heima, ok hafþi Tyr eiɴ diarfleik til at ganga at vlfnvm ok gefa honvm mat
SnE 3511÷ Havðr tok mistiltein ok skavt at Baldri at tilvisvn Loka
SnE 6418÷ Gnegius Pompeius ... kendi skipið er að for landinu
Rómv595(2010) 3552÷ ek þikiumz eigi at meiri maðr þo at ek leggi hann at iorðu
EgM(2001) 12412÷ (tunglit) er dǫkt þeim megin sem fra henni horfer enn albiart þat er at henne horfer
Gramm⁴ 14814÷ snúa fram at bœ Þórveigar
Korm 22912÷ komsk Þorgeirr á fœtr ok tók vápn sín ok vildi at Gunnari, en þat varð stǫðvat
NjM 15112÷ Juɢurtha vard æigi buinn at beriaz. þuiat lidít kom æigi at honum
Rómv226(2010) 15418÷ Hann hafði hondina at anlitino oc dre‹i›fði blodinv a kinnina
StuᴵK 11310÷ Enn at Eyiolfi var borinn hvalr oc egg, oc var næyt alz þess, er ætt var, ‹ok haft þat eitt, er Eyjólfr átti›
StuᴵK 1612÷ Enn meystelpa ein var at fe þeira bræðra, oc einn dag rak hon návt at tvni
StuᴵK 18117÷ Þeir Sturla kǫlludv at loptinv ok sǫgðv, at Sturla villde finna Þorþ, enn þagat var a mot
StuᴵK 3886÷ at stíga ifir hǫfvt þvilikvm hǫfðingivm sem þeir hafa at jǫrðv lagt
Huldaᴵᴵ 31924÷ kom eingill guds um dag ath honum
Greg 38129÷ Jǫtunninn elti hann at skóginum
EgÁsm 519÷ kemur haurpumeistarinn heim at sinum skala
Sams 96÷ fer þa allt at þingum nordr þadan
MHFlat 33236÷ Sidan flygr hann (N:ɔ: hrafninn) vppa borgina til kongs dottvr at einvm glerglvga er oppenn var
OsvReyk 8036÷ Allmiög dregur nu ad þier
DplFljˣ 11712÷ þeir komu up ad bæ þeim, er i Fannstod heiter
Fljˣ 9021÷ var Haʀallde kononge þa svaret allt Noregs konongs velldi. fyrst a Borgarþingi en siðan for hann at þingum norðr. giecc til handa hanum allt folk i Norege
FskBˣ 2486÷ Fór þá Vinða-herrinn sunnan yfir ána at þeim
Hkrᴵᴵᴵˣ 7811÷ skulu vér snúa upp til Hestavaðs; þar er mikit djúp at landi
LjósvLˣ 7412
● at fram hen mod/til ⫽ down along, towards
●●● Goliath ... ætlaði at Dauid yfir litið dalverpi ... Enn Dauid skvndaði sem męst i mot honvm oc rann at ⸢fram dalinvm. hann [var. honum ok AM 227 fol “B”] græip þa æinn stęininn
StjC 46437●●● Hier kemr i sidoztu, at sialfr byskupinn stendr upp af sinu sæti ok geingr at fram tialldinu, þar sem karl sitr fyrir innan
MarD635ˣ 105223÷ at anne fram ganga tveimmegin vallgronir backar
Alex 2918
2) hen ad, ad ⫽ along
●●● Ef við recr ⸢at ám [var. æptir á Grg279 3823] ofan oc festir i eyrom ... þa á sa þaɴ við er land a eða eyrar
GrgKonᴵᴵ 1246●●● Nu ganga menn fiorer at gotu saman
Gulᴵ 6114●●● at isi
SveinkaMork 30821●●● tocu þeir til gongo. oc stefndi Sverrir konungr upp at veg fyrir austan ana til Cleppa-bus
Sv 3732÷ for Olafr konungr ꜹstan fyrst at frerom allt til hafsiɴs
ÓH 52115÷ einn dag er Þiodollfr gecc at streti með konungi
SneglMork 23516÷ þeir gingu at isi ok voru þar eina nott
Dpl 14722÷ Sigurdur kongsson hiellt fram at ⸢einu ‹landi› [var. eijrnri eiju AM 122 8°ˣ “122”]
SigTurn 2018
3) (betegnende retning) med, efter ⫽ (indicating direction) with
4) gennem ⫽ through
●●● Nu lœypr hann a sinn hest ... oc riðr ut ⸢at borgar liði [var. vmm borgar hlidit AM 178 folˣ “A”; var. af borgarhlide AM 177 folˣ “B”]
Þiðrᴵᴵ 1776÷ Sva mikit var mannfall at her sægir at iarlenn genge at manna hofðum af þessom fyndi
FskBˣ 7317
I. + dat. B. (loc. stat.)
1) ved, i, på ⫽ at, in
●●● Ef presti þyccir eigi ... rett at scírn farit ... oc andazk barnit. oc scal þat eigi grafa at kirkio
GrgKonᴵ 78●●● Ef fe er a scipe eða at scipe þa scal hann fe þat lata virða at bryɢio sporðom
GrgKonᴵ 23818●●● Páilart. er stendr ⸢at [var. á Klma 48826] landamære
KlmFrg 55615●●● Erlendr iarl var kominn a skip sitt, enn hann hafþi druckit of daginn uppi ⸢at [var. ꜳ GKS 1005 fol “F”] husi
Orkn325I 2736●●● sat Vsið siþan með friði at sinv riki
BretHb(2025) 19518●●● byr þu ⸢þar at Borg [var. a Borg i Borgar firdi BandK 4228]
BandM 4215●●● setja þeir upp skjǫld hans at fótum honum, en sverð at hǫfði
Korm 2634●●● Mik dreymði, at Þorvaldr ... væri í rauðum kyrtli, ok þótti mér svá þrǫngr vera sem saumaðr væri at (fast til ⫽ close to) honum
NjM 3521●●● hon bydr honum þa at sofa ⸢at [var. i TrójOˣ 23116] sino herbergí
TrójS 23130●●● Broddi vá Helga bonda ⸢af Mel i Miðfirði [var. a Melum AnnGottˣ 35310; var. ad Melum Ann1005 40227]
var. AnnSk 21119 → Ann1005 40227●●● a stræti eda at kirkiu
~ lat.in ecclesia
38034 VP 38014●●● er ... lokit var tertio um morguninn, þa var Maurus at kirkiu ok la a kirkiugolfi
Maurus 6656●●● (fig.) þá stóð Vígvarðr ⸢at [var. ä AM 590 a 4°ˣ 18r2] baki (bag ⫽ behind) konungs
Mág² 4521÷ Ef maðr sitr at hreppa móte oc kømr hann i aɴan hrepp með bú sitt. þa a hann cost at kiosa sic i aɴan hrepp með bv sitt
GrgKonᴵᴵ 17117÷ æinn sunnu dag er folk var at kirkiu oc lyddi mæsso. þa
Kgs 2612÷ mæðan þu ert at kirkiu staddr biðia þer miskunnar við Guð mæð ahyggiu
Kgs 5637÷ suma let hann hamla at hondom eda fotom
ÓH 14613÷ Njáll bjó at Bergþórshváli í Landeyjum
NjR 564÷ logðu at annat skipit a vtborða. en sumer gíngu á land vpp. ok vt a skipit at bryggi‹u›num
EgM(2001) 259÷ hosan var streingd fast at beiní
EgM(2001) 1487÷ er sitr í Skorradal at búi sínu
Laxd 2243÷ hvat tíðenda er at selinu
Laxd 2317÷ Þeir váru í nótt at Raufarfelli
NjM 41510÷ skuluð þér hvárigir ǫðrum illt gera at heima mínu
NjM 4232÷ Hann var oc at kirkio micinn lvta natta bæþi ondverþar næ‹t›r oc ofanverdar, enn gecc til scripta iafnan, er hann naþi cenne-monnum
StuᴵK 1483÷ Ion Lopz son var at bvð, enn Sæmunðr var með flockinvm
StuᴵK 23715÷ Hallkatla Einars dottir saa ok lios mikit eitt sinn, er hon var at kirkio, heim vndir virkit
StuᴵK 31128÷ Tvmi sez nv a staðinn at Holvm
StuᴵK 35219÷ Svein var stundum um daginn at husi ok drack þar, en svaf vid skip um nætr
Orkn 2996÷ ‹Hann skyldi vinn›a eið at baugi
Þórð¹ 23116÷ skaltu skeinkia mer ath matbordi
BevB 21521÷ Ridannde suo til arinar Rinar ok yfer ana ⸢at uodum [var. þar sem vǫð váru Rémˣ 2425] en sumer fara a skipum
Rém 24231÷ nyborinn kalfr var eptir ath husi
Thom²y 47326÷ Þann vetur enn sama sa Hallkatla Einarsdotter. hun var at kirkiu lios heim under virkinu
HrafnAˣ 23018
● sitja/vera at stóli beklæde et embede, være ved magten ⫽ hold a position of authority, be in power
●●● petrvs ... tóc þar biscops dóm ... oc var hann ⸢at [var. a Pétr²Aˣ 17723] þeim stoli vij vetr
Pétr²Cod645 7417●●● vera hꜹfdingi hæilagrar cristni. oc sitia ⸢at [var. i Greg 3931] stoli petrs postvla
GregFrg¹ 514●●● En síþar et sama sumar (andaðisk) Alexíús Grikkia conungr. þá hafþi hann xxxviii. vetr setit at stóli í Miclagarþi
Íslbˣ 3735÷ vas hann þo heima at stoli sinom sem aþr
Nik655 73÷ at þeir skilldi a bænvm vera staðfastir þa daga alla i mariv kirkiv at hans erkistoli
Bas 295÷ ‹A›t liðnvm þessvm iolvm var herra Arni byskvp at stoli sinvm til vars
ÁBp 4611÷ Þa er Gvdmvndr biskup hafdi v. vetur at stoli verit
HrafnAˣ 21729
2) (med retningsangivende adv. ⫽ with adv. denoting direction)
● innan at inden for ⫽ inside, on the inside of
● norðan/... at nord/... for ⫽ north/... of
●●● Nordan at henni (N:ɔ: Attíku) liggr Archadia
~ lat.á septentrionali parte
SpecH 27b11 (I 72) Stj¹ 843●●● gaf han Gudbiorgho ... æina sioarbud ær stænder sunnan at biscops almænningenom
DN IV (1367) 35936÷ Lenðv nv skipi sino i poll þann, er þar gengr norþan at tvni
StuᴵK 20117
● utan at uden for, uden om ⫽ outside, on the outside of
●●● er þeir hafa felt seglin, þá skulu vér slá hring útan at skipum þeira
ǪrvS 5714●●● þau tuft er liggir om kirkiuna j Nordnæse vttan at kirkiugardenom
DN XII (*1366›AM 902 a) 8020
3) (som del af stednavn, især gårdnavn, oftest i forb. m. vb. kalla, heita, nefna ⫽ as part of a place-name, esp. farm name, usually in conn. with vb. kalla, heita, nefna)
●●● Hann ... setti þar bæ. ok kallaði at Borg. En fiorðin Borgarfiorð
EgM(2001) 426●●● Þorir het madr er bío j Noregi a bę þeim er ⸢at [var. a GKS 1005 fol “D²”] Ravda bergi heitir
HelgÓT 388●●● ok nefndi hann (bǿinn) at Laugarbrekku
Bárð158ˣ 720●●● Kona hét Þorgerðr ... ok bjó í Fljótsdal, þar sem nú heitir at Þorgerðarstǫðum
Vápnfˣ 3611÷ ꜳ bæ þeim er heitir at Hlidar enda
ÞBpA 1775÷ komv a þann bæ, er at Tiorn heitir
StuᴵK 2092÷ er sá rimi kallaðr at Kambi
Svarfd(1966)ˣ 2019
4) (i forb. m. begivenhed, sammenkomst, ting) ved, på ⫽ (in conn. with an event, gathering, meeting) at, in connection with, on the occasion of
●●● þa dꝍme logðingis menn at greiðizt ⸢at [var. a NRA 36 1r4] aðru logðingi
Landsl 174●●● ad kirkna sokn ok i konungs husi ok hueruetna þar er manna funndir uerda
Heiðy 995●●● .xiiij. menn skillðu utan fara þeir sem verit hofðu at heiðar uigi
Heiðy 10225●●● þa er menn voru at messu
ÞBpB 3208●●● Var at þvi bruðlaupe Brandr abote Ions son ok margt annarra goðra manna ok gøfugra
StuᴵᴵK 22126●●● ord syn, þau er hann mællte ad haustþynge á Þynghöfda
DplFljˣ 1173●●● Þorvalldr sonr hans vas at breɴo Þorkels Bluɴketils sonar
Íslbˣ 229÷ þar var Hólm-Bersi með átjánda mann ok sat at brullaupi sínu
Korm 2276÷ at þeiri veizlu fekk Hálfdan Ragnhildar
Hkrᴵ37ˣ 922
● at lǫgbergi på ‘lǫgberg’ (lovklippen på det isl. alting) ⫽ at the ‘lǫgberg’ (law rock at the Icelandic Althing)
●●● at logbergi var allr þingheímr
Kristni 1423●●● Þeir Sighvatr letv lysa hernaðar-sakir at lǫgbergi a henðr Vatz-firðingum
StuᴵK 4121÷ Haɴ draymþi þat at hann hygþisc vesa at lǫgbergi
Íslbˣ 198÷ meþan hann męllti at lǫgbergi
Íslbˣ 2012÷ En síþan es menɴ qvómo til þings þá leitaþi hann þess ráþs at lǫgbergi
Íslbˣ 2015÷ Þá talþi Þórþr geller tǫlo umb at lǫgbergi
Íslbˣ 2213÷ En þat vas til þess haft at hann qvaþ at lǫgbergi qviþling
Íslbˣ 2823
5) (stammende/kommende) fra, af ⫽ (indicating where sby comes from) from
●●● etlaði hann þa vtan vm sumarit ... með Eysteini huita at Gasum
StuᴵᴵK 18810●●● Grímr at Mosfelli Svertingsson tóc lꜹgsǫgo epter Þorgeir
Íslbˣ 3211÷ Illhvgi Berþors son at Þorkels-hvali
StuᴵK 31926÷ Sturla (sat) at Sauðafelli
StuᴵK 38323
6) (betegnende herredømme) over, af ⫽ (denoting dominion) over, of
●●● ef hann yrði einvallzkonungr ⸢ifir [var. at AM 325 VII 4° “325 VII”] Noregi
var. ÓH 802: AM 325 VII 4° “325 VII”●●● hann setti Erlennd jarl Haralldz son at Orknéyivm
AnnReg 11438●●● hinn hælghi Petr at Rumi
BorgKrNᴵᴵ 29927●●● Gunnar ... abote at Olafs klaustri j Tunsbergi ok allir hans conuentu brœder at sama stadh
DN XI (1368) 5417●●● kunna menn enn kvæði þeira ok allra konunga kvæði, þeira er síðan hafa verit ⸢at [var. i AM 45 fol “F”] Nóregi
Hkrᴵ38ˣ 519÷ þu mant konongr værda at norege
ÓHLeg 197÷ Gvðmvndr byskvp i Vestfiǫrðvm ok at Hólvm
AnnReg 1266÷ sira Gudbranðr aat Salo stuku
DN IV (1317) 11528÷ At einn skal konungr vera at Noregi oc sua at skatlondum
Landsl 225÷ meþan ek er konungr ⸢yfir [var. at GKS 1005 fol “D²”] Noregi
var. ÓTᴵᴵ 2354: GKS 1005 fol “D²”÷ munkanner at Lysa
DN VIII (*1328›apogrˣ) 10315÷ fǫþor Harallz ens hárfagra es fyrstr varþ þes kyns einn conungr at ǫllom Norvegi
Íslbˣ 74÷ oc Ióan at Hólom
Íslbˣ 346
7) (angivende legemsdel, hvorved ngt/ngn trækkes/føres) ved ⫽ (denoting the part of the body by which sth./sby is gripped and tugged) by
●●● Siþan tóku þeir þa ok leiddu út at haarinu
StuᴵᴵK 5719●●● dró síðan út bjǫrninn at hlustunum
ǪrvA 12326●●● fiandr þeir sem hana leiddu at armleggiunum. flydu þegar festarnar geingu j sundur
~ eng.be þe armus
7621 ÆvMið²⁷ 764÷ Þorkell ... lét binda þá bræðr bæði at hǫndum ok fótum
GÞiðrˣ 20224
I. + dat. C. (temp.)
1) til, om, ved ⫽ at, in (e.g. in the autumn/...)
●●● þa verþr. petrs. messa. drottens. dag. at. ix vicnafosto
EncCod1812 2923●●● for jarll i viking oc com aptr ⸢at havsti [var. um haustet AM 325 VII 4° “325 VII”, etc.]
ÓH 2359●●● En nv mvnvm ver skiliaz at sinni (for denne gang ⫽ for the moment) ok finnvmz heilir
Heið 8027●●● let hann oc taka Petrum postula ⸢at [var. a Pétr²Aˣ 17024] paskum Gyðinga oc setia i myrkvastofu
PP 2921●●● Sva bar til at sinni (engang ⫽ once), at hann atti navðzyn at fara yfvir ꜳ
Ant 937●●● Enn ⸢at iolvm [var. a iolunum GBpA 23113] sagði Aron, at hann villdi, at þeir sæti vm Sigmunð
StuᴵK 3788●●● At jólum helt konungr veizlu dýrliga
EgÁsm 71●●● at mariumessu enne fyrre ad nęsta are
DI VI (1480) 30027●●● þridia messubok tekur til ad jola fostu oc fram til paska ad dominicum
DI II (*1318-c1400›Bps B III 3ˣ) 44515÷ þeir lucþo sic i þui lofthúse er ioseph ab arimaþia hafþe fenget þeím til i vistar at póscom áþr
HómÍsl⁹(1993) 10v6÷ En er at þeiʀi stefno kom. þa var þar ueizla allrisolig er egill kvangaðiz
EgFrg² 3377÷ þa scal hann heimta iɴstøða at enom næstom gialldogom
GrgKonᴵᴵ 19821÷ Nu scal a þeirri iorðu bua til fardaga at ꝍðro vare
Gulᴵ 3724÷ H. (ɔ: Hákon) melti vera kann þa at oðro sinne hafim ver meira erende ok feʀ heim
ÓTOddS 1726÷ Hælldzt skylldi þetta vera ⸢at [var. a NKS 1642 4° 136r.***] hatiðis dæghi
Hirð 39512÷ hann ... kemʀ i Danmork ⸢ad [var. ÷ AM 235 fol] in passione domini
JBpA(2003) 81÷ þat fé ... mun ek giallda þér ⸢á [var. at AM 234 fol “A”] nefndum degi
var. MarB 8812: AM 234 fol “A”÷ foru vm sumarit i viking i Austrveg. En foru heim at hausti
EgM(2001) 5131÷ Sú kirkja var gør at jólum
Laxd 1501÷ Hann hafði fiaul-ment iola-boð ok bauð vinum sinum at hinum aátta degi
StuᴵK 55716÷ dominicubok tekr til at paskvm til aduentu de tempore
DI V (1461-1510: Bps B II 4) 3201÷ skal þat gefa. vit þeim sottum er adur voru sagdar um morgun ad midium degi
MedMisc 9911÷ vndirstoðom ver at þer vilir med guðs naðom vilia bryllaup dœttra ydra gæra nu at Mikkiallsmœsso
DN VIII (*[1341]›apogrˣ) 1547÷ ⸢*ok gekk hann eigi fyrr í brott en at náttverðar máli ... [Adv 21 3 17ˣ “V”; non emend. alt til þess er menn biogvz til ręccna]
emend. StuᴵK 17524: Adv 21 3 17ˣ “V”
‖ (at + adj. svarende til adv. ⫽ at + adj. as equivalent of adv.):
‖ (at + sb./pron. + præs. part.):
●●● Jorþen ... skalf at honom deyianda
~ lat.eo moriente
GregHom 111112 HómÍsl¹⁹(1993) 28r20●●● komu a skip at sofundum allum monnum (mens alle sov ⫽ while everybody was asleep)
ÓTOdd 17818●●● Gefa má maðr ok vingjafir ⸢at [var. af GKS 3270 4° “e”] sér lifanda
Jb 9912●●● komo þær snemma drottins dags morgin til grafar Jesú at upprennandi sólo (idet solen stod op ⫽ as the sun rose)
Hóm624² 1513÷ En fyr þui at guþi veítanda hafiþ ér oc aller vér oþlatsc iɴ at ganga i brúþcaúps hús guþs
~ lat.largiente Domino
GregHom 128728 HómÍsl⁴⁴(1993) 76r37÷ At komannda morne gengr konyngr áfiall eitt
Alex 1425÷ sendi þegar menn eptir Abner at vvitanda Dauid
StjC 50010÷ Ektor drap Volvkrontem agætan kappa at asianda envm mikla Akille
SnE 879÷ hann hélt Ragneiði systur hans heima hjá sér meðr fullu þrái ok úhlyðni, at lifandi húsfrú sinni
ÞBpB 2633÷ at asiandi modur hans. ok brædrum
~ lat.eius fratribus et matre inspicientibus
1035 Gyð(1995) 112÷ var Þorlacr vigdr til biskups i Skala-hollt at Gitzvrri biskupi lifanða
StuᴵK 24611÷ ef þu tekr adrar husfrur iafnframm at þeim lifandum
Stj¹ 18218÷ at henne þar komanndi sagdiz hann mvndv sitt brvdlavp til hennar gera
var...: AM 62 fol 17036÷ er akuedin brullaup stefna at komanda sumri
Sams 1811÷ ath hann hefdi latid j hel slꜳ̋ sinn og domkirkivnnar þionustvmann. ath sier nær verandi og a sia̋a̋ndi
DI IX (1522) 927÷ hann lét Gizorr vígia til stóls í Scálahollti at sér livanda
Íslbˣ 3752
‖ (at + sb./pron. + præt. part.):
●●● Þa com dominus iɴ til þeirra at lǫcnom durom (idet dørene var lukkede, gennem lukkede døre ⫽ while the doors were closed, through closed doors)
~ lat.et fores essent clausae
Vulg Jhs 20,19 HómÍsl²⁴(1993) 34v15●●● þǽr como snemma þessa dags til grafar at upp-runnínní solo
~ lat.orto iam sole
Vulg Marc 16,2 HómNo¹⁷ 8212●●● ⸢At liðinne pasca-vicuɴe [var. Eptir pꜳskawikuna Sv81 145]
Sv 1215●●● Eptir þetta halda þeir í braut af Garðaríki ⸢at fenginni konu harðla ágætri ok mörgum öðrum góðum gripum [var. med fengna konu og marga adra göðgripe AM 590 b-c 4°ˣ 31v19]
HG 479●●● ⸢at ovnni [var. openne Gulᴵ 438] iorðu oc osaenni (mens jorden endnu var ... ⫽ when the land was still ...)
Landsl 947●●● at sigradum Poro konungi (da kong Porus var besejret ⫽ when King Porus was defeated). hlutum mer stor ꜹdæfi
~ lat.Poro rege devicto
Epistola 313 AlexBr226 1579●●● Enn at lidnum .lx. uetra sigradi Cyrus konungr
~ lat.Finitis ... quadraginta annis
DurRat 44238 Stj¹ 502●●● med engu moti likar oss sua buit at sættazst ⸢at [var. ÷ Hák81 54021] vreyndum okrum fundi (sålænge vi ikke ... ⫽ as long as we have not ...) ok siaaz skulum vid aadr ... ok talaz vid
HákFlat 1428●●● att hræzlunnj tapadri kom j stadin hvggan
~ lat.fugatoque timore
8224 Dugg624 828●●● (adj. svarende til præt. part.) aðrar dœtr Snorra goða váru giptar ⸢at honum dauðum [var. eptir hans dag AM 445 b 4° 11va32]
Ebˣ 1822●●● stígr á skip ok stýrir heimleiðis ⸢með [var. ad AM 590 a 4°ˣ 2v33] fengnu sínu eyrindi (efter at have opnået ... ⫽ having achieved ...)
var. Mág² 522 → Mág AM 590 a 4°ˣ 2v33÷ at bornom drótne
~ lat.nascenti Domino
PsAugSerm 197836 HómÍsl¹⁷(1993) 25r3÷ At skýrþom drottenlegom burþ
~ lat.Exposita ... natiuitate dominica
BedaHom 736 HómÍsl¹⁸(1993) 26r32÷ engell vitraþesc a gyþingalande féhirþom at bǫrnom lausnera orom
~ lat.Redemptore nato
GregHom 111034 HómÍsl¹⁹(1993) 28r4÷ at bornom drótne oc deyianda
~ lat.nascente Domino vel moriente
GregHom 11113 HómÍsl¹⁹(1993) 28r15÷ scal sva longum firi stemna at um lið mege sysla. [var. + at Landsl 947] openne iorðu oc usaenne
var. Gulᴵ 438 → Landsl 947÷ kallazst æigi vilea lata sitt at ollu oreyndu
Orkn 6710÷ Balaam mællti *þa at uppnuminne dæmisaugu
~ lat.Sumpta ... parabola
Vulg Num 24,15 Stj² 33735÷ at þessu fullgiordu og heyrdum dominum þa se allur fyr skrifadur a̋rfur obrigdilig einars olafssonar fost og fullkomin eign
DI VII (1497) 3533
‖ (at (+ svá) + præt. part.):
●●● ad sva mællto þagnar enn odi
~ lat.Quo dicto
VitAmbr 1811 Ambr 457●●● at suo bunu matti ecki sea hvorum sigrinn var ætladr
Rém 25524●●● Þui ad suo prouudu og fyrir oss komnu dæmdu vær ...
DI VII (*1492›Lbs 1974ˣ) 10331●●● sǫgðu, at heldr vildu falla með drengskap, en flýja fyrir Dǫnum at óreyndu (uden kamp ⫽ without battle)
Hkrᴵˣ 21021÷ non maec þér bót viɴa. at svabvno
ÞBpCod645 424÷ Eigi ueit e þat sagði steinarr huart ec uil casta niðr málom minum at sua buno. þui at ec hefi aðr leitað mer liðsemðar við stormeɴi
EgFrg² 3414÷ jsungr konungr oc Sigurðr svein munu æigi flyia at orœyndu firir yðr her
Þiðrᴵᴵ 524÷ At sva heyrdu vard guds madr ryggr
VP 64621÷ at suo firir skildu at fyr greindur sira eirekur gaf adur nefndri gudnýu þorleifsdottur j sina tiundar giof
DI VII (1497) 34623÷ at so fyrir skildu ... at
DI VII (*1506›apogrˣ) 41115÷ ef ver sculum nu upp gefa. at orœyndu
FskBˣ 33714
● at ári/... til næste år/... ⫽ next year/...
●●● en þú, Hjálmarr, kom suðr á Sámsey til hólmgǫngu við mik, ella ver hvers mannz níðingr, ef þú kømr eigi at miðju sumri at ári
HeiðrH 729●●● nu skalltu hafa beit heðan i fra i sumar sem þu vill. en at sumri ef þu beiter land mitt ... þa mun ek enn drepa firer þer einnhuern mann þann er fenu fylger
EgM(2001) 15738
● at fornu ok nýju før og nu, traditionen tro ⫽ both in times of old and in the present
●●● er ‹sv› veizla viðfrægivz *orðin a Norðrlondvm bꝍði at fornv ok nyiv
BretHb(2025) 17329●●● sem þar æiga till at liggia jnnæn gardz ok vttæn aat fornno ok nyu
DN I (1357) 2774
● at ǫðru hverju fra tid til anden ⫽ from time to time
2) (i forb. m. alder) ved ⫽ (in conn. with age) at
3) (i forb. m. tidspunkt som nærmer sig) hen imod, til ⫽ (in conn. with an approaching point in time) towards
●●● En er at kom kvellde þa ...
Menota: 33ra16 Streng 14415●●● En þa er at kom skilnaðe þeirra. þa greto þau bæðe
~ fr.quant ceo vint al desevrer
LaisMar 15417 Menota: 38rb28 Streng 19822●●● ok er liðr at dꜹgvrþar mali, þa riþa þeir heim til Valhallar ok setiaz til drvckiv
SnE 4421●●● Líðr nú fram at stefnunni
Korm 23527÷ skilðv þeir, at þꜳ var miok komit at andlati hans
Ant 11914
4) (i forb. m. resterende del af periode ⫽ in conn. with the remaining part of a period of time)
●●● var á kveðit, nær eiðrinn skyldi unninn vera, um haustit at fimm vikum (?da der var fem uger tilbage af sommeren, cf. ed. note ⫽ ?when there were five weeks left of summer)
Glúm 852●●● brullaup skal vera at Helgafelli at sex vikum sumars (når der er seks uger tilbage af sommeren ⫽ when there are six weeks left of summer)
Laxd 25115●●● vijg Kolbeins bonda ... drap Bǫdvar Jonsson frændi hans hann aa svnnvdaginn at fiorum vikvm (sumars?)
AnnL 28031
5) efter ⫽ after
●●● (sands. ellipt. for at þingum loknum) þar attu þeir þing. oc ⸢at þingum [var. áf þinginu SvEirsp 27115] foro þeir þar til er þeir como til þes vatz er Miors heitir
Sv 1720●●● var þꜳ drotten Jhesvs at sinvm manndome .xiij. daga gammall
~ nty.na synre mynscheyt
LegKonnPass 319va26 KonReyk 97
● at því derefter, så ⫽ thereupon, after that
6) (betegnende sekvens/kontinuitet) (den ene ... / det ene ...) efter (den anden ... / det andet ...) ⫽ (denoting sequence/continuity) one after the other
●●● líugandi ꜳ hann annat at o᷎ðru
~
PS 63835 JJ SÁM 1 63vb25●●● Eigi er vist ... hvart þat stodar nackvat, þottu kvedir aþra visu at annaʀi
Ragn 14324●●● hvær æin kirkia ... er skyldugh ... cathedraticum at luka aar at aare
DN III (*1306›DonVar 1ˣ) 7119●●● því næst brann hvert hus ⸢at [var. af AM 45 fol “F”, etc.] ǫðru, þar til er borgin logaði
Hkrᴵᴵᴵˣ 845÷ hver beón at aɴaʀe
FV15³(1993) 93v23÷ Nu talar hann uið sendi mennina annan að ꜹðrum með æin mæli
Rómv595(2010) 564÷ Gekk egill fẏrst en þa hverr at oðrum svo nær at ekki matti milli þeira komaz
Eg WolfAug 9 10 4° 39r30÷ Siðan tók ‹hann› til ok aát diskinn ok matinn, ok tok huað at auðru þat er aa var borðinu
StuᴵK 5112÷ tók sótt húskarl Þórodds ok lá þrjár nætr, áðr hann andaðisk; síðan dó hverr at ǫðrum, þar til er sex váru látnir
Ebˣ 1471÷ En þat gørþisc af því at þar nefnþi annarr maþr at ǫþrom vátta
Íslbˣ 2934÷ hann jätti eigi brätt vnder þad ad ganga, og gieck annar til ad audrum ad bidia hann
PBpˣ 4114
I. + dat. D. (div.)
1) hos, ved ⫽ from, in (the person of sby)
●●● eɴ þat matti alldreg[i] of telia fvr honom. at haɴ þegi giof at maɴi
SilvFrgIV 104●●● Þa sa Martinus, at hann myndi geta tacn ⸢at [var. af Martin³ 62239] guþi morgom til hialpar
Martin¹ 56637●●● firirdæmðu þeir Jesum, enn er þeir fundu ongva sǫk ⸢at [var. meþ Páll¹ 21834] honum, þa baðu þeir Pilatus iarll, at hann banaði honum
PP 29528●●● ef yþr er nackort trꜹst at þeim (N:ɔ: goðum yðrum) þa gangiþ ér a vatníþ eptir mer
BlasA623 4431●●● vil ek roa leiðangr þenna með yðr, ef þer vilit þiggia lið at mer
Orkn325IIIα 8110●●● margir sóttu ráð at honum
Laxd 10819●●● (hann) tjár, hversu mikill styrkr þeim mætti verða at Þorkatli
Laxd 25017●●● ek vil kaupa land at þér
Laxd 2781●●● þeir ... foru at finna hann ok namu at honum, hverssu þeir skylldu sit lif bezst lifa
MEg² 49512●●● (hon) vildi hvárki þiggja mat né drykk at mǫnnum
FlórKon 1295÷ Ari nam oc marga frøði at Þuriði Snora dottur goða
ÓH 32÷ Ek mvn kavpa at þer segir Barði ok fa þer til tygil knif
Heið 818÷ Ek mun kaupa at þer, at þu latir af þessu
Mág¹A 1529÷ en ‹H›ymir segir, at litil liðsemð mvndi at honvm vera, er hann var litill ok vngmenni eitt
SnE 6118÷ þat er æigi gott at kaupa at fám er margir eigu
Rómv226(2010) 716÷ eigi mvni færi a gefa at nema at betra manni enn þeim sem þetta emmbætti skal her fremia
StuᴵK 14215÷ Þat veiztu aldri, Oddr! kvað karl hvénær þér verðr gagn at þeim
ǪrvM 14014÷ hvat sækir þu ath mer
Ben 16521÷ litzt mer vel fallit at kaupa akr at þer
Dionys 31413÷ At þeim manni keyptu Hrútfirðingar, at hann skyldi drepa Gretti
Gr 1794÷ [var. þykkir Gísla allmikill skaði at honum ok svá fleirum NKS 1181 folˣ “S”]
var. Gísl 201: NKS 1181 folˣ “S”÷ En hann leystisc því undan viþ þá at hann caypti at Þorgeiri lǫgsǫgumaɴi at hann scylldi upp segia
Íslbˣ 2938
2) (i forb. m. beskæftigelse, etc.) ved, i gang med, etc. ⫽ (in conn. with activity, etc.) engaged in, at, etc.
●●● Þoʀ dvalþiz þar at gistingv of nottina
SnE 6114●●● Hallr Þioðolfs son var at læcningv at Hvali, til þess er hann var heill
StuᴵK 7511●●● Þa for þiofr a brott ok var alldri fundinn at stulld sidan
GregDialB 1857●●● menn váru at mat
Flóamˣ 309●●● Edmvndr ... var aa nams alldri at studium i Paris
MarD635ˣ 72724÷ silvester tok ... viþ honom at gistingo
SilvFrgV 232÷ Konungrenn kom þui nest af veiðum ór morkinni. þar sem hann for at veiðum
Streng 2186÷ var lid þeirra mart a landi vppi. Svmt a tali en svmt at scemtan siɴi
ÓH 43514÷ þa mvnvt þit sia aGullteig er it farit ofan með anni hvart þar se menn at slætti sem nv er eptir hermt
Heið 7918÷ (þeir) váru at leiki þar hjá tjǫldunum
ǪrvS 615÷ hon var í Gnúpsdal at fóstri
Korm 20611÷ Oc er Rafn hafdi eigi lengi heima verit, for hann i Vatz-fiorð at heim-boþi til Þorvalds Snorra sonar
StuᴵK 2981
3) med hensyn til, hvad angår ⫽ with respect to, by (e.g. by sight, by trade, etc.)
●●● Mellitus het mvnkr i mvnklifi eino vngr at alldri en gamall at siþom
GregDialFrg² 6216●●● Ertv heill Steigarþorir Hann s. (N:ɔ: sagði) Heill at hondvm en hrvmaþr at fotom
Mork 30318●●● þeir voru oruggir ⸢at [var. í EgM(2001) 4829] þui at firrazc noreg sem mest
Eg162ζ(2005) 1725●●● oc þat hafa meɴ fyr sátt en enge veitt hvart hon var so᷎n at þvi
ÓTOddS 325●●● þessir sóru eiða með Skolla at þessum málum
ǪrvS 873●●● se þo a konongs kostnaðe bæðe ⸢at [var. med LundUB Mh 15 “E”] mat oc dryk
Hirð 4479●●● honvm var hvn nockvt skylld at frændsemi
JBpA(2003) 5111●●● Þorgils er meir reyndr at ákafa en vitsmunum
Laxd 22121●●● komu uglur þvilikar at vexti. gular at klom ok nefi. enn svartar at lit
AlexBr226 16035●●● þeir varu fiskimenn at iðn
~
PS 112 Pétr SÁM 1 1va13●●● sagdiz hann pauinn kenna at syn enn eigi at nafni
Stj¹ 1585●●● Hvervetna þar sem kona verðr ⸢barns hafandi [var. hafandi at barni AM 133 4° “m”], þá
var. Jb 699: AM 133 4° “m”●●● seg at sá riddari sendi þik er hann *gerði riddara at rauðum vápnum (af de røde våben ⫽ of red blazonry)
Parc 3626●●● skipade kongr hana (ɔ: hǫllina) hraustum dreíngium ok vel *bunum ath vapnum ok klædum
HuldaHrokk 15●●● hann var harla ósinniligr, lítt var hann ok settr at klæðum, þvíat úti voru á honum bæði kné ok olbogar
Án 3276●●● þat er gott ath rifvia sulla. sidu verck ok lungna þrotta
MedMisc 931●●● Siðan hvarf engillinn at syn (af syne ⫽ out of sight) fra honum
Andr¹ˣ 3205●●● Sa madur er ꜳ̋ heẏnesi vardveitir kirkiu fie: skal hallda hana ad vaxi og reẏkelsi
DI VII (*[1491-1518]›AM 238ˣ) 5718●●● hann var volundur at hagleik bædi ⸢at [var. a AM 154 folˣ “B¹”] tre ok at jarni ok skalld
HrafnAˣ 18310●●● Nú skulu vit eigi skildir at vináttu, þó at vit skiljum at samvistum
Þórð¹486ˣ 23711●●● enn j þessum suyfum uard hun lyetare, ad fogrum sueynne
~ eng.she was delyuered of a fayre sone
10226 ÆvMið³⁴8ˣ 1028÷ hann var ętscaþr at flesto kyni or heraþi þvi er N. heitir
GregDialA 10528÷ Ef landgangr verþr at fiskvm ... Þa er er landgangr at. ef meɴ havɢva havɢiarnvm eþa taka hondvm
GrgKonᴵ 323÷ Sigurþr hafþi eɴ eystra lut landz til forreþa beþi at veizlom oc scottom
Mork 33713÷ allt yðart riki skal vndir oss luta. at lyðrni ok skattum
Þiðrᴵ 4718÷ hann var systrvngr Gefnar-Odz at frendsemi. ok var hrꜹstr maðr
Heið 6423÷ bro᷎þr .ij. ... Hermundar synir. ok bro᷎ðrungar Barða. at frendsemi. ok attv goða kosti fiar. ok micklir kapꜱ menn ok goðir aræðiꜱ
Heið 666÷ þeir orv hinir mestv agætis menn at vænleik ok at afli. ok at iðrottvm. ok þo væri þeir uel at ser gervir þott þeir uæri fvlltiði at alldri
Heið 732÷ voro fvll hvgar at aræði
Heið 8817÷ þa er hann kémr a hans bø. kom H. (ɔ: Hákon) i moti honum með miklo liþe. oc var at engo van bvinn
ÓTOddS 1820÷ kvoðuz helldr kiosa hann til konungs at taka en beiða þings at kveðia at slikvm stormelvm
ÓTOddS 17126÷ hafa þeir at þersv fastmæli
Skáld 45327÷ verda þar margar iartegnir at hans helgi
VerA 6716÷ hann var frenði þeira Guðmunðar sona auðigr at fie
Heiðy 1034÷ En gamla gygr fæþir af sonvm marga iotna ok alla i vargs likivm, ok þaþan af er[v] komnir þesir vlfar
SnE 1825÷ Bragi h(eitir) eiɴ; hann er ágǽtr at speki ok mest at malsnild ok orðfimi; hann kaɴ mest af skaldskap
SnE 3213÷ Nu ero þæir sattir at hæiman fylgd
BorgKrNᴵᴵ 3051÷ uar það miꜹg lengi að þeir satu þar. fyrer þui að huaru tueggia liði uar otti að ꜹðrum
Rómv595(2010) 3185÷ heyrt hefi ek getið Hakonar iarls ok iafnan at illu. en alldregi at goðu
Finnb 3920÷ hann var skozkr at fǫðurætt
Laxd 237÷ Þóttu at þessu mikil merki
Laxd 2462÷ Þorvalds get ek at engu
Laxd 28725÷ hann var Idumeus at modur ætt
Gyð(1995) 1447÷ Hann var qvenna-maðr mikill oc atti mart barna, ok flest litt at þroska
StuᴵK 6025÷ Oc adr þingi var sett, var sæz a oll mal at þessv
StuᴵK 6916÷ ecki stodar við yðr at sætaz, oc engar mvnv nv verþa, nema ec raða ęinn. Siþan sætvz þeir at þvi, at þeir hannsolvðv allir Guðmundi sialfdæmi
StuᴵK 21721÷ Nv skal segia huersv þeir voro ad yfirlítvm af hofdingium er agiæztir voro
TrójS 6420÷ Suer mer at þi sagdi Jacob. at þu skallt þat hallda
Stj¹ 16032÷ Ertu at nǫkkuru íþróttamaðr?
ǪrvM 14217÷ kona ein vard lettari at sveinbarni
Martin³ 63236÷ fretter ... huat honum uæri at kran‹k›leika
Rém 13228÷ váru þau fimmtigi saman at tǫlu
ǪrvA 13514÷ (hann) uar (ǫllum mǫnnum) fróðari ... at songlist ok allra hannda kl‹er›kdome
Dunst 2029÷ J brytastofu. ein sæng ath aullu
DI IX (1525: Sig) 30025÷ Olafs kirkia j Bervfirdi a heimaland halft: þangad liggia ad song og allri skylldv ij bæier
DI VII (*[1491-1518]›AM 263ˣ) 3214÷ Hákon konungr valði mjǫk menn í hirð með sér at afli ok hreysti
Hkrᴵˣ 2131÷ úti skyldi vera almenningr at liði ok skipum ok verja land með honum
Hkrᴵᴵᴵˣ 104÷ heill at hǫndum, en hrumr at fótum
Hkrᴵᴵᴵˣ 24110÷ baru þeir siuka menn a stræti fyrir, þar er Petrus for, at skugga hans bæri yfir þa, ok risu þeir upp heilir i skugga hans, hvatki er þeim var at meini
Pétr²Aˣ 1671÷ ⸢*... Þeir áttu báðir grá hesta at lit [BLAdd 11127ˣ 45r23 “IIp”; non emend. meira hatar]
emend. StuᴵK 18311: BLAdd 11127ˣ “IIp”
● vel at sér (gǫrr) dygtig, initiativrig, i god form ⫽ highly accomplished, full of initiative, in fine fettle
●●● þeir orv hinir mestv agætis menn at vænleik ok at afli. ok at iðrottvm. ok þo væri þeir uel at ser gervir þott þeir uæri fvlltiði at alldri
Heið 732●●● ek þóttumz miklu betr hafa verit at mér en þeir
ǪrvM 10519÷ hann var alroskinn ok uel at ser geʀ
Heið 6621÷ einn riddari mjök auðigr ok vel at sér
Æv⁸⁶ 25416
4) på (et sprog) ⫽ in (a language)
●●● Thei. þat er kinnarkialki ⸢at [var. a AM 226 fol “A”, etc.] noręnv
StjC 41331●●● Þetta mællti postolinn ⸢at ebresku mali [var. ꜳ ebresku SÁM 1 82rb27], sva at engi matti skilia
ThPost¹ˣ 71333÷ Hár segir: Sa heitir *Alfꜹðr at voro mali. en í Asgarþi envm forna atti hann xii. nǫfn
SnE 1012
5) i vejen med (ngn), galt med (ngn) ⫽ wrong with (sby), troubling to (sby)
6) i overensstemmelse med, efter, ifølge ⫽ in accordance with, according to
●●● en ... enge mono déyia eilíflega ef at þinom orþom gører
HómÍsl²⁷(1993) 40r6●●● þa toko mvnkar at dæyia at þeiri skipan sem þeir voro nefnder i ritino
~ lat.sub eodem ordine
Dialᴵᴵᴵ 909 GregDialFrg² 6213●●● þat hava mattvgir menn reynt at langre veniu
Alex 8110●●● þeir er i gegn laugum misgera, þeir skulu at laugum fyrirdæmaz
PP 30511●●● ef fleiri menn bua i husum saman en einn. þa skolu þeir uiða ⸢at [var. ꜳ̋t AM 71 4° 34v(68)b1; var. æftír AM 56 4° 48rb2] hiuna tale en eigi at iarðarmagni
Landsl 1151●●● ⸢at [var. eptir Holm perg 1 4° “E”] sið gyðinga
MarA 35618●●● Ek vil gera at dœmum gǫfugra manna ok flýja land þetta
Laxd 54●●● en ef þv ... ferr heim með bonnða þinvm at þinvm vilia, þa skal þat fram ganga
StuᴵK 10522●●● at leyfvi pafvans
Orkn 3163●●● og allt mitt goz og peningar skulu uera at þinum vilia
~ eng.at þyne owne will
9127 ÆvMið³⁰ 915●●● Um haustit fór hann upp á Raumaríki ok fór þar alt at sama hætti (på samme måde)
Hkrᴵ37ˣ 11610●●● ‹A›lþingi vas sett at ráþi Ulfliótz oc allra laɴzmaɴa þar er nú es
Íslbˣ 1716●●● þat var ... vetri eþa tveim áþr Haralldr en hárfagri yrþi dꜹþr at tǫlo spacra maɴa
Íslbˣ 1731÷ Var moðir hennar hernumin. En siðan tekin frillo taki. oc ecki at fręnda raði. oc flutt land af landi
EgFrg² 33828÷ selr hann at lögom enn hiɴ tekr at lögum
GrgStað 3162÷ En Guðroþr lagþi oþokka aÞorþa baða. er þeir foro ibrꜹt at hans oleyfe
ÓTOddS 611÷ ok var þat iarðat með allri sœmð at þeira ‹sið›
TrójHb 19025÷ sa er etr at uilia sinum
FrostKrᴵ 14321÷ at rettare hafe ⸢at [var. efter AM 71 4° ***.*** “Fd”] sinni samuizsku
Landsl 11912÷ ef maðr rifr net manz at uilia sinum eða sker
Landsl 13613÷ fvllr metnaþar ok fegirni, ok lifði at likams mvnvþvm
GregDialC 25134÷ hꜹlldum uel trygdir ad uilia krisz ok ad uitni allra manna. þeirra er nu heyrdu tryggda mál
Heiðy 1004÷ Eyiulfr kueðr þa uel ok biðr * þa fara heim með ser at raði foður sinꜱ. þeir gera sua skipa þar annan beck vm uetrinn
Heiðy 1047÷ Havðr tok mistiltein ok skavt at Baldri at tilvisvn Loka
SnE 6418÷ sem aller adrer Jslandzfarar hafðu aðr firir þæim gort at fonnre sidueniu
DN II (1340) 19833÷ vil ek at vísu við ganga þinni frændsemi, Óláfr, at þeira manna vitni, er hér eru hjá
Laxd 7116÷ þenna mann kenni ek glǫgt at frásǫgn þinni
Laxd 23514÷ Nu fer maðr i mork annars mannz at vlo᷎yfe þess er a
Landsl1154 15123÷ Svmir prestar logðv messo-song fyrir *hræzlv sacir við gvð, svmir fromdo fyrir hræzlo við hofþingia, svmir at sinvm sialf-villia
StuᴵK 28927÷ Var J. vigdr til byskups at villd alþydu
MarS² 71129÷ ath laghum oc fornom landzens sidwana
JurTrondh 33634÷ þessar konur voru ættgaufgar at þessa heims virding
Ben 17136÷ h{v}ort skal skipa. monnum at mannuirdingu .eða. eptir fram gongu
Ljósv162 5612÷ gud dæmir at vilia manzins
Luc 4358÷ nw skulu wær aller saman freista at guds uilia at wær getum rofit fylkingina
Rém 30226÷ þá mercþo þeir at sólargangi at sumaret munaþi aptr til vársens
Íslbˣ 1937÷ At rétto tali ‹ero› í hverio áre v. dagar eɴs fiórþa *hundraþs
Íslbˣ 2018÷ En þeir bǫrþosc þar oc mátti þingit eigi heyiasc at lǫgum
Íslbˣ 229÷ þat vas cxxx. vetrum epter dráp Eadmundar. en M. epter burþ Cristz at alþýþo tali
Íslbˣ 2937÷ at sǫgo Sę́mundar prestz
Íslbˣ 2962÷ þar voru menn valder til at geyma hofanna at viti ok rettlæti
LdnHb105ˣ 9615÷ gerða ek þetta meir at bæn hans en hitt, at þú værir mér svá sparr undir øxi þeira bræðra
Vatnˣ 5328
‖ (at + adj. svarende til adv. ⫽ at + adj. as equivalent of adv.):
●●● ok þat skulo þer til eiga at segia aðr en ek hniga i graꜱ at ek nenta at visv at neyta vapna
Heið 9215●●● spurþi ef menn nockvrir veri þar a bui. hann kvat at viso þat vera
ÓTOddS 1132●●● Reisír hann vpp dauða at sonno
~ lat.vere
12825 Eluc544(1989) 1287●●● eða viti mænn at sannu at ꝍðe hefir veret sen a honum
FrostKrᴵ 1494÷ Nu es at sꜵɴo oc þa sa saþr eigande hveʀ es óstena á. þá es boþen es. en saɴlega sa hveʀ øreiege (!) es hennar es andvane
HómÍsl³³(1993) 51r14÷ Þa mælti G(angleri): Þetta ma ec at visv skilia at satt er
SnE 3615÷ sakir míns ofbelldiss. þoldi ek þungar pı᷎nur mio᷎k at verdugu (efter fortjeneste)
~
HMSᴵᴵ 11813 ●Nik Holm perg 16 4° 38r7
● at því er/sem efter hvad, således som ⫽ according to, in accordance with
●●● var hann drepinn ... fyr logna soc at þvi sem flestir ętloðo
Alex 2730●●● er goð uán á at sia maðr muni verða mikil kenpa at þui er mer sýniz
Jvs7 2032●●● En þav (lǫg) váro flest sett at því sem þá váro Golaþings lǫg eþa rǫ́þ Þorleifs ens spaca
Íslbˣ 1440÷ þaɴ þóᴛ ... scal sva hallda. at þui es haɴ siálfr bꜹ́þ. at maþr scal drótten guþ siɴ af ꜵllom olhuga elsca
HómÍsl³³(1993) 51r21÷ Fyrir þvi at margir erv betr til falnir fararinnar at þi er ek hygg at þu vilir fara
Heið 6711÷ Þar var oc eigi smatt eitt at forvitnaz, at þvi sem i gudspiollum segir
JBapt¹ 84432÷ þá sá Theophilus þar mikinn mannfiölða, at því sem honum sýndiz
MarB 6629÷ Þetta virþiz monnum hin mesta spa-saga, at þi sem siþar ‹varð, því at› Þorvaldr var salaðr, þa er Apavatz-for var
StuᴵK 3685÷ Eptir þat dro til ens sama vm þeira osamþycki ... Ok kom þvi sva, at skilnaðr þeira var giorr, at þvi er kallat var
StuᴵK 4279÷ Meðr þessu hvarutveggia moti var hun sek i hiarta, þviat hun let eigi ⸢at [var. eptir AM 235 fol “B”, etc.] þvi leidaz, sem goðr andi skaut henni i hug
MMA 5183÷ þat vas DCCCLXX. epter burþ Cristz at því es ritiþ es í sǫgo hans
Íslbˣ 98÷ Þa kirkiu smidudu fordum Grickir, at þvi sem segizt, i midium einum storum skogi
MarD635ˣ 102932÷ at því sem segir í sumum frásǫgnum ok nǫkkut vísar til á inum efra hlut sǫgu *Hróks ins svarta
StuᴵR440ˣ 316
7) (betegnende det, som ngt skal regnes for el. hvortil ngt skal tjene) som, til ⫽ (denoting what sth. is intended as or what sth. is to be used as) as
●●● hann hevir fíl at reiðsciota
Alex 13424●●● Heifir madr þat ⸢at [var. i ÁKr 4929] venniv at ætta kiott i langafastv
GulKrNA 3187●●● ad eiga þik ad mág
Heiðy 987●●● Fra honvm er þat sagt, at han gaf eiɴi farandi konv at lavnvm skemtvnar sinnar eitt plogs land i riki sinv
SnE 82●●● hann sendi yðr at giof biorskinn
EgM(2001) 216●●● hann lagdi ꜹga sitt ad ueði
SnEW¹ 1719●●● dróttningu gaf hann konuna at sínum hlut, þá ena herteknu
~ fr.pur la part de la reïne
FloireBl 11b1 FlórN 51●●● spyrr ... hvárt hann ætlar, at bœndr myni vilja taka við honum ⸢at konungi [var. til konvngs HkrFris 12735]
Hkrᴵˣ 3464÷ Slict skal hinn sette karlsviftar maðr taca ... En i kvensvift at þeirri sꝍc scal taca .xiii. penninga
Gulᴵ 794÷ toc dauid kono hans oc hafðe ser at kono
Kgs 887÷ Þorðr tekr uel við hestvm sinvm ok byðr goða hesta gellda at launvm
Heið 7116÷ hꜹfum nv lofa tak ad trygda malum ok hꜹlldum uel trygdir
Heiðy 1003÷ bvandiɴ ... *ok ǫll hivnin, kavllvþv akaflega, baþv ser friþar, bvþv at *yfirbotvm allt þat, er þꜹ attv
SnE 502÷ en er hon kom ok reið vargi ok hafþi havggorm at tavmvm, þa liop hon af hestinvm, en Oþinn kallaþi til berserki iiii. at gæta hestzins
SnE 6517÷ Gvdmundr hafði gvðord at með-for, er att hafdi Asgrimr
StuᴵK 1591÷ (hon) vard maklig at hafva þann at gest, er herbergir ok heimir hvern mann
MMA 5208÷ vit erum syskin ok Bruse at fo᷎dur en ek atti menzska modur
OStór 52919÷ suijnadal ad eignn frä hafragile til rettargilz fyrir austan framm enn allann fyrir vestann framm. þadann jafnngeinngt ofan til volafallz
DI VII (*[1491-1518]›Bps A II 1ˣ) 7110
8) (angivende værdi) for, svarende til ⫽ (indicating value) for, equivalent to
●●● Faðir scal fram föra barn sit at tveim lutom eɴ moþir at þriþiungi. eɴ ef þav hafa felag sitt gert. þa scolo þav at slicom luta hvart þeirra fera omaga fram sem þav eigo fe til
GrgKonᴵᴵ 53●●● þa skall kaupa iarðar uigslu at mork sa er bloð vækkir
BorgKr¹ 35216●●● I þvi skipi keypti Þorgils ok Illugi ... til handa Þorgeiri ok lietu bua vm varnat, at þeim hluta, er Þorgeirr atti i skipinu
Fbr 442●●● Mork vaxs skal vera at eyri
Grg347Kon 2478●●● Mun ek leggja fram kostnað at þriðjungi til veizlunnar
Laxd 9119●●● slaatz skyldi floso peninger. so goðr. at fimta hwær mork være skijr j. ok gengi sijdan aat þæim goodlæika at viij. ærtoghar gylldi lauper
DN VIII (*[1340]›apogrˣ) 13916÷ Ef þav ero þroten bæðe þa scal scipta bornom i áttir at tueim lutom i föðor ætt eɴ at þriþiunge i moðor ætt
GrgKonᴵᴵ 520÷ þa er sa seccr er hann batt at .xv. morcom við konong
Gulᴵ 8311÷ han hefir ekki fenget meira af þeim sæxstan morkum at tiuærtogar sallte er han fek herra Petre loghmanne, en þat halfrar merkr bol. er liggr j Uikum
DN II (1314) 10423÷ til fiugrtantighi marka at atta ærtogha smœre
DN I (1317) 13427÷ klocko skolu oc aller fylkis mænn kaupa til kirkiu sinnar at .xij. aurum
FrostKrᴵ 13324÷ ok bauð honum alt at helmingi við sik
Hrólfˣ 644
9) (angivende omstændigheder, vilkår, måde, etc.) ved, under ... omstændigheder, på ... vilkår, på ... måde ⫽ (indicating the circumstances under which sth. happens, indicating the manner in which sth. is done, etc.) at, on, as, in
●●● En at skilnaðe þeira .G. (ɔ: Geirmundar) g[af] olafr. honum kꜹpskipit með o᷎llvm reiða
LaxdE 3272●●● Her mvn ec standa ok hlyþa, ef nokqvor orlavstn fæ‹z› þesa mals, en at ꜹðrvm kosti (ellers ⫽ otherwise) kalla ec yðr vera yfir komna
SnE 4823●●● vm morgininn at floði var lagðr Skalla Grimr i skip ok roit með hann vt til Digraness
EgM(2001) 11213●●● ‹a› fiorda degi at fogru vedri ok solu skinandi kemur hann fram a eina fagra vollu
Vikt 63●●● skyllduga ad færa aftur skipid jnan xiiij natta ad færu vedri
DI IX (1523) 13827●●● eptir þat seldi Bjǫrn honum Hólm at leigu
BjHˣ 16213●●● segit Gisla ok systur minni þangatkomu mina [var. + ætla ek þar at koma at heilum mér (i god behold ⫽ hale and hearty) NKS 1181 folˣ “S”]
var. Gísl 1619: NKS 1181 folˣ “S”●●● vard sv *sættar-giorð v⸣-vinsæl, enn þo gallðz ⸢*þetta fé at mestum hluta (for det meste ⫽ in the main) [BLAdd 11127ˣ 45r17 “IIp”; non emend. feiþ]
emend. StuᴵK 1833: BLAdd 11127ˣ “IIp”÷ má sjá þaðan í haf út C vikna at skíru veðri
FlórM 356
‖ (at + adj./pron. svarende til adv. ⫽ at + adj./pron. as equivalent of adv.):
●●● þa es vér erom at fullo (fuldstændig ⫽ completely) frelst fra ǫllo illo
FV15¹(1993) 15r19●●● Þat varðar alt iii. marca utlegð logsogo manne ef hann leysir eigi af hende þav scil öll er hann er scyldr til at navðsynia lav́so (uden at være lovligt forhindret ⫽ without legitimate excuse)
GrgKonᴵ 2175●●● þeꜱ máldaga er nu var með okkr vm stund tíndr oc talðr fyrir váttom at vel lavso oc brék lavso (uden svig og bedrag ⫽ without trickery and deception)
GrgStað 16217●●● Þorkell vildi at engu (slet ikke ⫽ not at all) hafa þat, er hann (N:ɔ: konungrinn) lagði til
Laxd 27410●●● hann qvazt eigi vita, hvát Rafni hafðe hlift a þeim funde, þviat hann quazt einraþit hafa aðr fyrir ser at meiða hann at nøckuro (på en eller anden måde ⫽ in some way), blinda eða gellda
StuᴵᴵK 2174●●● ek vil, Sveinn, at þu ... segir, at ek se blindadr ok þo at fleira (på flere måder ⫽ additionally) meiddr
Orkn 18916●●● eingen giorde avdrvm mein at neinv (på nogen måde ⫽ in any way)
KonReyk 415●●● optnefndur Biarni skylldi koma til næsta O᷎xara̋rþings ad forfallalausu (uden forfald ⫽ without failure)
DI VI (*1480›Kr 2ˣ) 2505●●● Achilles vard bra̋tt græddur at heilu (fuldstændig ⫽ completely)
TrójOˣ 2005÷ vér ok nangar varer megem at fullu með guði gleðiasc
HómNo²⁰ 9412÷ ver hredomsc at þarflauso (unødvendigt)
SilvFrgIV 824÷ matte þæim þat þikcia att retto (med rette) mæiri virðing en nauðung
ÓHLeg 7025÷ þat riki er þu hefir ⸢at [var. med Ambr 3710] rꜹngu (på forkert grundlag) tekit
AmbrApp 5421÷ Þa er æsirnir sa, at vlfriɴ var bvndiɴ at fvllv, þa tokv þeir festina, er or var fiotrinvm, er Gelgia heitir, ok drogv hana gꜹgnvm hellv mikla
SnE 3714÷ Hví starfi þér at únýtu (unødvendigt)
Æv⁹² 29015÷ þeir villdv velia sier einn annann havfvdz mann sem ein herra skyllde vera yfer ollvm veralldlegvm hlvtvm þar j rikivnvm so at jafnfvllv sem Thomas yfer andlegvm rette
KonReyk 212
● at því/þessu
●●● gaf O. (ɔ: Óláfr) honum mikinn gullhring ... oc skilðv þeir at þvi
ÓTOddS 5622●●● At ⸢þeꜱo [var. þui SvEirsp 28920] sci‹l›þu þeir
Sv 3812÷ Ekki fer ek at því
Flóamˣ 6411
● at því at således at, så vidt ... at ⫽ such that, in such a way that
●●● Eigi mego ver at þvi fylgia konvnge, at ver nęitem (vi kan ikke følge kongen, hvis vi derved fornægter ⫽ we cannot be loyal to the king, if we thereby deny) dominum nostrum
cf.i þvi, at vær neitim
Maurit 64935 MauritApp 65630●●● ef scot maðr selr fleirum mönnom ena somo heimting ... oc er þat sem osellt se at þvi. at sa ma huergi at logum heimta er siðaʀ tok af skot manne heimtona
GrgStað 5283●●● Þa var sæz aa þessor mal ⸢at þui [var. ÷ ; var. þannveg HrafnB¹ 579 “IIp”], at Þorþr skylldi gera eptir þvi sem hann uilldi
StuᴵK 31526÷ Þat er mælt ef hann lysir aɴan veg eɴ ɴv er talt oc metz þa sem morð. at þvi at hiɴ fellr þa eigi oheilagr
GrgKonᴵ 15417
10) i forhold til, i henseende til ⫽ with respect to
●●● hann hafdi Gullbringuna tuitugsessu ok mikit ⸢at þui [var. i ser Sv 8026]
SvFlat 60028●●● var þat skip xxx. at rúma-tali ok mikit at því
Hkrᴵˣ 39616●●● ek hefir nú átta tigi ára ok vel at því borit skjöld ok sverð sem einnhverr annarr riddari
KlmBˣ 17411÷ þótt ek hefði 300 ára [var. + og vel ad þvï AM 590 a 4°ˣ 35v16], var ek maðr hraustr ok vel herfœrr
var. Mág² 8911 → Mág AM 590 a 4°ˣ 35v16
● at því sem i forhold til, i forhold til hvordan ⫽ by comparison with, in relation to how
●●● þat kuikendi er miok langfætt. at þi sem annarr uo᷎xtr þers er
Stj¹ 2761●●● þetta ríki (N:ɔ: Vendilskagi) er fatœkt ⸢at [var. hjá AM 180 b fol “B”] því sem annat ríki í Danmǫrk
Knýtl1741ˣ 1115●●● var þat þó lítit bú at því sem fyrr hafði á verit
StuᴵᴵR11127ˣ 3136÷ sem æigi ma vndarlict þickia at þi sem eptir ferr
StjC 41323
● at manni/...
1) for mandfolk at regne, mandig (cf. Nygaard 1905, 131) ⫽ as a man should be, masculine
●●● hui uilld‹e›r þu hellzst vera sem Hrolfr kraki sem ecki at manne matti hæita hia þui sem annar konungr
ÓH1005 77219●●● sumt þykkia yðr ofiarlar. en sumt ekki ⸢at manna [var. at monnum AM 303 4°ˣ 2175]
var. FskBˣ 20718 → Fsk AM 303 4°ˣ 2175
2) (svarende til gen., cf. Nygaard 1905, 138 ⫽ equivalent of gen.)
12) på grund af ⫽ because of
●●● fyrir iol bann-færir biskup Kolbein ⸢at [var. af GBpA 15123] þeim *tvennvm socvm, er hann hafdi samneyt bannsettvm monnum, oc ...
StuᴵK 2781●●● hann reiste spitala at Kuiabeck j Olafsfirde. prestum ollum till vidrveriss þeim sem þrotna kunnu at elle edr krankleika. ok ei voru e᷎mbettiss fe᷎rir
AnnL 27035÷ Ketill kippir honum Gisla inn af garðinvm ok kastar honum a bak ser. Ecki sia þeir at honum yrði mikill þungi at honum
Heið 8622÷ Þeir ... sogdo postolan at rongom domi pindan vera
Andr⁴ 41030÷ (hann) var frettvr at þvi
AmbrReyk 7210
13) (instrum.) ved hjælp af ⫽ (instrum.) with the help of
●●● Rendu scipin Bagla at viðum (ɔ: uden sejl ⫽ ɔ: without sails) firir vindi
Sv 14717●●● Sumir ero tungu-lausir ok merkia allt ath bendingo
Encᴵ 3510
14) (betegnende overgang fra en tilstand til en anden) til ⫽ (denoting transition from one state to another) to (often redundant in English)
●●● mynde eige þa kirkiunnar rettr at litlo verþa, ef veralldleger hofðingiar skyllde hana slika gera, sem þeim likaðe
Thom¹ 1397●●● Þa mælti Þriþi: Hitt er mest, er hann gerþi maɴinn ok gaf honvm avnd þa, er lifa skal ok alldri tynaz, þott licamiɴ fvni ⸢at moldv [var. til molldar AM 242 fol “W”, etc.] eþa breɴi at ꜹskv
SnE 111●●● Honum (N:ɔ: firðinum) er svá háttat, at hann fjarar allan at þurru
Ebˣ 1263●●● þótti þat sár lítit at sjá, en þat varð at miklu
StuᴵᴵR11127ˣ 2719÷ ok þa er sa is gaf staþar ok raɴ eigi, þa heldi yfir þaɴig, en ‹vr› þat, er af stoð eitrinv *, frꜹs at hrimi
SnE 1211÷ ok vrþv þꜹ bavnd at iarni
SnE 6923÷ tók hann síðan eld, ok brendi Árán at ǫsku
EgÁsm 357
15) foranledigende, førende til ⫽ being the cause of, occasioning
●●● ef maðr hittir mann a einni hverri þeirra. þa scal hann viga at þeim manne ef hann vill. oc segia þeim manne er fyst kꝍmr hann til. oc hvat at sokum var
Gulᴵ 634●●● var þat at erendum. at hann bauð Skalla Grimi til boðs vt þangat til sin
EgM(2001) 469
16) med henblik på, for at (få fat i ngt) ⫽ with a view to, in order to (obtain sth.)
●●● for um vetriɴ a fiall at finncaupum oc at scatti
Sv 8010●●● þeir dreifduz til Getuliꜱ at kuanfo᷎ngum. Af þeim kom su ætt er menn kalla Numídieꜱ
Rómv226(2010) 202●●● Hann hafde gert fra ser lid sudr a Eingland at strandho᷎ggi
Orkn 6218●●● um daga hafa þau kropit út í gras sér at mat
KlmBˣ 6926
17) (betegnende formål el. resultat) til, etc. ⫽ (indicating purpose or result) to, etc.
●●● verðum varom herra at hiolp, þuiat hann er mioc þurfi
ElisA 1095●●● scal sa giallda er garðbriot a. allt slict sem at skaða verðr
Gulᴵ 413●●● enn mattv os at micklv halldi koma
Heið 9721●●● ek mvn dvelia for Haconar ef ek ma. þvi at vist vilda ek yþr at gagni koma helldr en at oliðe
ÓTOddS 1032●●● ængi maðr ma hafa at likams losta guðciuia sin
EiðKrA 39221●●● hann a vig moti Ty ok verþr hvaʀ ꜹðrvm at bana
SnE 7216÷ ok ma hann enn uel koma þer at halldi
Heið 6813÷ gørum ei þetta oss at vanda
ǪrvS 1552
18) (i forb. m. målet for en fjendtlig handling) imod ⫽ (in conn. with the object of a hostile action) against
●●● ef hann gørir þat at hinom er sa fær bana af eða örkumbl eða vanheilso
GrgStað 37913●●● ef maðr a sꝍk at manne
Gulᴵ 211●●● ef þeir dꝍma hann rettbundinn. þa scal armaðr fa bana at hanom (sørge for hans henrettelse ⫽ have him executed)
Gulᴵ 8312●●● let konvngr fella morkina at þeim sva at þeir mattv hvergi brott komaz
BretHb(2025) 16323●●● hioltum laust ek þik. firir þui at mer þotti ecki annat at þer geranða
Heiðy 10026●●● sendi hann þann ho᷎fdíngia er Saborus het. til herbuda Curíȷ́. ok eggia hann til bardaga at ser
Rómv226(2010) 29014●●● at þeim gerði veðr illt i hafe oc *skildizt liðit
FskAˣ 2515÷ gerþv þeir samnað at honom en hann barðiz við þa
Mork 44222÷ hverr tekr þat at sér sem hann veitir öðrum
Æv⁸⁹624 27528
19) (betegnende samhørighed, at + styrelse ofte svarende til gen.) til, tilhørende, forbundet med ⫽ (indicating affiliation/derivation, at + noun often the equivalent of a genitive construction) of, to, at
●●● af þvi vilivm vit ... at þer ... faet korsbrødrom lyklana ⸢at [var. firir NoDipl (1299) 1014] þvi hvsi sem kornet liggr i
NoDipl (1299) 10020●●● Sa scal faðir vera at barni. sem moðir segir a hendr
ÁKr 2123●●● sva var mikil matr at eitrinnv, at þil‹i›vrnar morknvðv i svndr sem mæyʀ borkr
Bær 11910●●● var kista go᷎r at liki hans ok borin a skip
Mág¹A 343●●● Siþan bra hann knifi ok stac i avga mer, oc mista ec synar at avgano
StuᴵK 4221●●● Þat haust hurfu kistvr þær ær hann hafdi gera latit at Vals hellis gvlli
GullÞ 454●●● j storostofonne at domkirkivnne a holum
DI VII (1492) 1501●●● þꜹ hafa upphǫf veriþ at gialldi því es nú er kallat laɴdaurar
Íslbˣ 928●●● en Þórþr geller varþ hǫfþingi at sǫceɴe
Íslbˣ 2210÷ hann var broder Elizabeth sem moder var at Jone baptista
ServReyk 1939
II. + acc. A. (loc. mobil.)
mod, hen imod, til ⫽ against, to
●●● oc sœcte atta tigum manna niðr at diup
●BlasApp 27018●●● Gꜹngum na að þa þui diarfligaʀ ok minnvmz hins fyrra kraptz uꜳ̋rs
~ lat.adgredimini
21630 Rómv595(2010) 2168
II. + acc. B. (temp.)
efter (person der er død el. borte), ved tab af (ngn) ⫽ after (sby who is dead or gone), in the loss of (sby)
●●● Sonr a arf at taca at föðor siɴ oc moðor frials boriɴ oc arfgengr
GrgKonᴵ 2183●●● er systr taca arf at foðor siɴ
GrgKonᴵ 22119●●● Lavngetiɴ maðr scal sva arf taca at born sin oc leysingia sem scír getiɴ maðr
GrgKonᴵ 24718●●● Alldrigi scal maðʀ arf taka at þaɴ maɴ er hann vegr. eða ræðr bana fram komiɴ
GrgStað 36713●●● er fam monnom scaþi at mic
Mork 1388●●● er skade at slika menn þuiat þu munt uera skalld mikit
Þorm1005 80240÷ Þa er ferans domr er áttr at (over ⫽ on (the property of)) fiorbavgs maɴ. þa scal segia til heimila hans
cf.Ferans domr scal vera eptir hvern maɴ ... er secr er orðiɴ þa er xiiii. nætr ero liðnar fra þvi þingi er hann varð secr á
GrgKonᴵ 8324-26 GrgKonᴵ 8821
‖ (at + sb./pron. + præt. part.):
●●● Haraldr gráfeldr, er þá var merkilegastr at Gamla fallinn
Ágr 95●●● ‹Eptir þat tok at gleymazt at hann lidinn minning þess heilaga ho᷎fuds af hans eptirkomandum› emend. JBapt 92212: AM 239 fol “C”
emend. JBapt²A 92212: AM 239 fol “C”●●● Se her nv fodurinn huersv hann sytir ⸢ad brott tekínne dotturínne [var. at brotttekna dottrina TrójO¹ˣ 7911]
var. TrójS 7923 → TrójO¹ˣ 7911
II. + acc. C. (div.)
1) til ⫽ towards
2) (betegnende beskaffenhed ⫽ indicating nature/character)
● at mann for mandfolk at regne, mandig ⫽ to be counted as a man, masculine
III. i forb. m. gen.
1)
● ganga at staðar søge et sted (for at forrette sin nødtørft) ⫽ find a place (to relieve oneself)
2) (ellipt.; at e-rs = at e-rs húsi el. lign., cf. Nygaard 1905, 129 ⫽ in conn. with ellipt. gen., at e-rs húsi or similar)
●●● þuiat þu faɴt miscuɴ at guþs
HómÍsl³⁶(1993) 61r6●●● Ef göngo maðr verðr davðr iɴe at manz
GrgKonᴵ 22926●●● scal sa stefna þeirri söc heima at sin sialfs
GrgKonᴵᴵ 736●●● hann (ɔ: refrinn) sat heima at sin
Æv696³ 20512●●● Miok þikkir oss stygleght vera þau tiðendi sem ver fengom heðan vm þat rughl ok onaðer sem her er at yðar
DN VIII (*[1320]›apogrˣ) 8914●●● Þeir ... gistu um nótt á Eyri ⸢hjá Steinþóri [var. ad Steinþorz AM 446 4°ˣ 41v5]
var. Ebˣ 11819 → Eb AM 446 4°ˣ 41v5÷ heima at sín
GrgKonᴵᴵ 17611÷ Eigi skal hann segia at lennzmannz. nema þar se
Gulᴵ 265÷ ef hann byðr rannsokn oc finz eigi foli at hans þa skal hann synia sættareiði
Járns 29923÷ var Pall ... a Vestrnesi at Sigurþar
Orkn325I 15925÷ var ... a Strond a‹t› Gils bonda
HákFris 44925÷ Gunnarr ríðr til þings um sumarit, en at hans gisti fjǫlmenni mikit
NjM 12220÷ Þa var fostu-matar fatt. Oc er langa fasta com, rædði hon, at hann skyllði sækia fostu-mat vt a Siglo-nes, er hann atti at feðr sins
StuᴵK 16613÷ A Laurentius messo aptan at berfættu bræðra j Tvnsbergi so᷎mðu þeir. Magnus konungr. ok Jon erkibyskup o᷎ll sin mal
AnnSk 1956÷ tóku þeir sér herbergi at eins ríkismanns ok góðs húsbónda
FlórN 3111÷ varla þottizt konungs menn hafa slikan (búnað) sed ath otigins mannz
MHFlat 35223÷ Þinngstod manna var ad Helga Asbiarnnarsonar ad Kida-felli
Fljˣ 9212÷ Óðinn spurði, at góðir landz-kostir váru austr at Gylfa
Hkrᴵˣ 164÷ sendimenn dvǫldust meðan at hans
Hkrᴵᴵˣ 32919
3) (ellipt.) ved ⫽ (ellipt.) at
4) (betegnende beskaffenhed ⫽ indicating nature/character)
● at manna for mandfolk at regne, mandig (cf. Nygaard 1905, 131) ⫽ to be counted as a man, masculine
●●● ef þu færr þeira styrk ... þa þickir mer þu ecki at manna ef þu lætr Olaf Tryɢva son sigla igegnum riki þítt
ÓTᴵᴵ 24613●●● þat er nu rad ... at þu sækir til þeirra nu ef þu þorir enda ser þu nokkut at manna ok se no᷎kkur dad j þer
JvsFlat 17028●●● sumt þykkia yðr ofiarlar. en sumt ekki at ⸢manna [var. monnum AM 303 4°ˣ “A”]
FskBˣ 20718●●● lystr Bergr Þorstein augsarhamarshogg [var. + ok kveðr hann vera ekki at manna NKS 1181 folˣ “S”]
var. Gísl 314: NKS 1181 folˣ “S”÷ mér lízk svá sem yðr þykki sumt ofjarlar, en sumt ekki at ⸢manna [AM 35, 36 & 63 folˣ “J2”; non emend. monnum]
Hkrᴵᴵᴵˣ 4118
IV. adverbial. A. (loc. mobil.)
1) derhen, frem ⫽ thereto, forward
●●● Ek heiti Þorbergr en þetta sverð selldi mer Lygi-Torfi ... ok her af skaltv mart hꜹgg þola ... eða hvi so᷎ki þer nv eigi at
Heið 9023●●● þar var Tindr ok Tanni Eyiolfr ok Þormoðr ok er þeir koma at. eggia þeir miok
Heið 9414●●● Þa stoð Þoʀ at ok vigþi balit með Miollni
SnE 661●●● Þorðr ... lagðe þat rað til at þeir skylldo e᷎pa um quelldit herop. enn ganga eigi fyʀ at enn um morɢiniɴ
GBpA 1641●●● Þa gengv ⸢at [var. ÷ ] menn Ions at VIII vin-tvnnvm, er kavpp-menn attv, oc spurdo hverr ætti
StuᴵK 1511●●● Þorgils reið ⸢at [var. + ofan AM 445 b 4° “B”] úr Grǫf
Flóamˣ 681÷ Eɴ es vagnkarlarnir komo at þar es hann svaf a gotoɴi þa vildo þeir vekia hann
Nik655 43÷ þoᴛesc hon sia eɴ sela. thorlac biscop. ganga i stofona i canoca bvninge. oc at þar er hon hvilde
ÞBpCod645 3110÷ Ef maðr feʀ for sinni. drottins dag. oc kemr hann at þar er løghlið er aptr bøtt. oc a hann at briota vpp
GrgKonᴵ 264÷ syndiz þegar su fylking hrockva fyrir er at sotti fram
Sv 513÷ Þá kom Gunnarr at í því
NjR1908 1001÷ alt munu þær (ɔ: ǫrvar) hitta, þat er þeim er at skotit
ǪrvS 259÷ hann stefnir þangat í skóginn, sem ǫrin fló at
ǪrvS 7121÷ varð hann reiðr, greip þa hamarinn Miollni tveim havndvm ok steíg fram ꜹðrvm fǽti at þar, er Skrymir lá, ok lystr i havfvt honvm
SnE 522÷ er þeir koma at þar er skipit la
EgM(2001) 3918÷ koma þeir at kuelldi til æins bonda ok fa þar að natt stað
SnEW¹ 3327÷ oc var þar þrongst at ollvm megin, er margir villdv heyra hvat sagt var
StuᴵK 3916÷ Þa gengr hann inn oc alþyða manna við honum. Hann kemr i stvfv oc at þar, er kerlingin ligr, oc þo var hon þa nær andlati
StuᴵK 25510÷ Vid þetta dreif at hvadanæfa fiolmenni
~ lat.undique
39523 VP 3953÷ er þeir koma mjǫk svá at upp, sér hann mennina
Hávˣ 349÷ get ek þat it óarga dýr vera fylgju Hrólfs konungs [var. + med þvï ad þadan runnu þessi dïr at AM 590 b-c 4°ˣ 15r13]
var. HG 134 → HG AM 590 b-c 4°ˣ 15r13
● at fram
1) frem til ⫽ up to
2) fremad, frem ⫽ forward
●●● óþ kappinn at fram hiálmaþr
Ágr 107●●● hann hleypr at fram at fljótinu
NjR1908 21125●●● Sa hinn ungi maðr gekk hógliga at fram
Agat² 1225●●● fenit var bædi diupt ok breitt, enn myrin blaut at fram
Orkn 3126●●● (fig.) muntu nu sied hafa margar *agætar konur ok muntu giorla vita huar þu uillt ⸢at snua [var. at framm AM 589 b 4° 2v22] (hvor du vil hen ⫽ what direction you want to take)
var. Sams 1624 → Sams AM 589 b 4° 2v22●●● hann uar ... suo snarr ... *at þuj uar til jafnat sem huirfeluinndr kiæme at þar sem hann geystezt at fram
Vilm 13913●●● sau þar fliota hestinn lijfs J vokinni. og þegar er þeir komu ad fram þa lagdist hesturinn ad Js brwnenni
JBpC(2003)ˣ 1552●●● bað menn sína þá ríða at fram djarfliga
Knýtlˣ 2516÷ Ok sua fliott sem hann berr at framm vmkringia þre᷎larnir ‹hann›
HákHárA(2009) 292÷ hann hleypr at fram at fljótinu
NjM 23311÷ Þar ber ath framm einn Jorsalafara
Thom²y 48430÷ verðr þetta nær at einstígi. Ok ríða þeir Hafliði at fram ok stíga af baki; hann nefnir vátta, at þeir megi eigi óhætt komaz lengra
StuᴵR440ˣ 3216÷ Áin var opin um mitt, en lágu at fram hǫfuðísar
Vatnˣ 7323
2) ind (mod land) ⫽ in (towards the shore)
●●● Ok er Þorðr kom i uikina, þa kenndi hann feriu Sanda-Baarðar ok sva Trekyllinn, at þeir reru þa utan at
StuᴵᴵK 7510●●● þeir vǫknuðu eigi við fjǫru um nóttina; en um morguninn vissu þeir eigi, hvárt sjór fell út eða at
StuᴵᴵR11127ˣ 17936
● at upp ind mod land, op på land ⫽ ashore, onto land
●●● Þa gengu svmir eptir oc hlifþv þeim uið afollum; oc drogvz sva til landz, at vt villdi draga at vt-sogino, enn þa sk‹r›eiþ a, er brimiþ ratt þeim at ⸢vpp [var. ÷ GBpA 4513], oc komuz at landi vm siðir
StuᴵK 1406●●● Rekur nu skipid med biorgum sem stijrt sie enn alldri ad vpp
GBpB204(2018)ˣ 2395
3) (m. kvalificerende adv.) fra ⫽ (with qualifying adv.) from
● at austan/... østfra/... ⫽ from the east/...
●●● Oc ‹inn sama aptan› *com þar⸣ Rafn Sveinbiarnar son vestan ⸢at [var. ÷ ] or fiorðum
StuᴵK 26319●●● hann var landz-horna-maðr oc var þa kominn at avstan or Fiorþvm
StuᴵK 42320●●● Þá sáz mannareið upp með Hvítá at sunnan
StuᴵᴵR11127ˣ 17231
● hvaðan at hvorfra ⫽ where from, whence
●●● Hvaðan komtú at? segir Helgi. Ór Suðreyjum, segir Kári
NjR 2049●●● Hon Ioreiðr þottizt spyria, hvaþan hon kom at. Norðan kom ek at, segir hon, ór nás-heim
StuᴵᴵK 2439●●● Hverr ertu eda hvert skalltu fara, eda hvadan komtu ath
Steph 28817●●● fell fésjóðrinn undan yfirhǫfn hans. Þorgils spyrr, hvaðan féit kom at
Flóamˣ 6630÷ Hvaðan komt þú at? segir Helgi. Ór Suðreyjum. Þá ert þú vel at kominn
NjR 2049
IV. adverbial. B. (loc. stat.)
1) derved, derpå ⫽ thereon
●●● toko þeir so til bokar ... ok suoro att fullan bokar eið. at inra Giuf ok ytra millim Sand aar ok Giuf aar til eignar ok oðals atte Barðer Arna son
DN VIII (1331) 11327÷ Hæiman fór hann ok com þingat til þes dyrlega staðar er hann hvilir át
ÓH619 11533÷ vildi eigi til þess staðar vígja er áðr var annarr byskup at, ok bað hann kjósa sér stað at hann væri til vígðr
Hungrvˣ 9412
2) (med retningsangivende adv. ⫽ with adv. indicating direction)
● neðan/... at nedenfor/... ⫽ below/...
●●● þær .ii. bvdinnar er þar æro vndir nædan att
DN I (1315) 12920●●● kan ok nokor lutr (jordlod ⫽ plot of land) falr at uerða vttan att neðan eða ofan att eða huar sem þat uerðr
DN II (1334) 17528
IV. adverbial. C. (div.)
1) på færde, i gang ⫽ in action, engaged (on sth.)
●●● Hvert hafi þér riðit í morgin, Guðmundr frændi, er þú hefir svá snimma at verit?
Ljósv 3012●●● þesser menn hofdu adra menn ad vnnder sier. þa er sumer onnudust vmm eign stadarins. eda lond. enn sumer vmm vinnu eda adra Jdiu ꜳ̈ stadnum
JBpC(2003)ˣ 12730÷ þorsteinn let gerða garð um þuera grisar tungo milli langa vatz oc gliufr ár. let þorsteinn þar at uera marga menn þa um varit þui at þat er lꜹng leið at gerða
EgFrg² 3446÷ Ef landgangr verþr at fiskvm ... Þa er landgangr at. ef meɴ havɢva havɢiarnvm eþa taka hondvm
GrgKonᴵ 323÷ nema hann se oðr maðr. sva at menn viti at vitfirring se at
GulKrᴵ 205÷ Ro᷎ðir Þorgavtr at mikit er * at orðit ok mer er nær hꜹggvit. en þo syniz mer sem ei mvni minna við hlita ok uil ek at hvergi se eptir riðit
Heið 8715÷ Ari prestr ... nefnda þa menn til er hann hafði frøþi ⸢at [AM 325 XI 2 g 4° “325 XI 2 g”; non emend. af] nvmit
emend. ÓH 4975: AM 325 XI 2 g 4° “325 XI 2 g”÷ þa spurða ek manninn, er ek keyptta brauðit at, hvertt leiðin væri til Jorðanar
MEg² 5039÷ en hverr annarra, er at er með honum brott at reka
Jb 1645÷ Hefir ek no᷎ckut þess gio᷎rt, segir Gisli, at þer þicke vid mik ath?
Gísl 126÷ sagði honum víg Þorsteins ok þar at allan atburð
StuᴵR440ˣ 1311÷ Ok nú þegar at dregr at féránsdómum
StuᴵR440ˣ 3014
2) (foran compar.) derved, af den grund, så meget desto ⫽ (before a compar.) thereby, for that reason, so much the more
●●● Retliga væitir hæil huggan. gleðe siukum manni. oc at minnr kennir hann sinnar sottar
Pamph 10214●●● Nv lat sva til bera at hofoð se af þer hoɢit. Hvgrecki svarar pinsl er at skemri en andlat at skiotara
ViðrǼHHauksb 30423●●● þuiat her ero engi efni til þessa. at ek muna suikia hann. þuiat hann hefer marga luti giort stór vel til mín. en engan lut illa, ok er at fiʀʀ, at ek mundi vilia gera honum mein
EgM(2001) 2030●●● hon matti engu suara. ok grét at meiʀʀ
EgM(2001) 12314●●● þykki mér ok þann veg at eins verk þetta, er þú hefir unnit, at ‹ek› kalla þik ekki at verra dreng
Laxd 373●●● gerði hon (ɔ: María) eigi minnr (þess kostar) fyrir vára nauðsyn, til þess at allir, þeir er þetta heyra, unni at heitara guði ok Maríu dróttningu
MarB 7527●●● Þeir hafa drepit tvá ina vǫskustu vára menn ... Menn váru þeir at vaskari, segir Sveinn, en þó mun þetta gera verða sem þú vill
NjM 2226●●● fotrinn funade, ok feck hann læknum feit; en þat kom fyrir ecke, ok var æ at verr
VP 6495●●● Þetta for enn sem annath eptir skaplyndi hrolfs. ath hann gaf ath þessu aunguan gaum ok let lijda hia síer sem mart annath þath sem fyrir honum war tiad. ok ei uissi ath gio᷎rr (nærmere ⫽ more clearly) huath honum bio ij skapí
~
Rafn 1830 7410 HG AM 152 fol 142va15●●● vorv svmleger glerglvggar lꜳthner vpp so at solen matte at betvr lysa vmm hollena
OsvReyk 7537÷ Baglar reyru þa aungum mun at minna
BǫglEirsp 4662÷ Menn váru þeir at vaskari ... en þó mun þetta gera verða, sem þú vill
NjR 2019÷ Erlendi þotti eigi at minni þavrf at fara oc kæyrdi hestin
StuᴵK 19018÷ at nýtra at færa
Jb 1225÷ Kaupmenn sǫgðu, at sér væri eigi at borgnara ... ef þá væri til einskis at taka
Gr 12924÷ være þier þꜳ at hyggnare herra ef þier giordvt og so
GeorgReyk 35027÷ bad Fosimvs Lazarvm at latha sig siꜳ einhverrn hlvt þann er hans gvd mætte giora. þa sagdizt Lazarvs þat skylldv giora til þess at gvds dyrd yrde at meire
LazReyk 18414
‖ (ved compar. betegnende meget høj grad; spec. i lovtekster) af den grund (el. blot forstærkende i forh. til compar.) ⫽ (with compar. indicating an extreme degree of sth.; spec. in legal texts) thereby (or simply as an intensifier of compar.):
●●● En ef maðr høggr hala af hrossi svá at rófa fylgir ... hafi sá stǫkku er stytti, en heiti at heimskari, en hinn heilt hross er átti
Jb 1703●●● ef einnhverr verðr sannr at því at hann hafi til þess mútu tecit. reiði slíct upp sveininum sem hann tóc mútuna oc heiti drengr at verri
Frostˣ 23132÷ oc heiti maðr at uærri
Landsl 729÷ giallde halft konungi ... oc se skildr uið vmboð oc heiti drengr at verri
Landsl 10810÷ ok heítí drenger at verre
Landsl1154 12231
● at ... at derved ... at, fordi, (efter nægtelse) selv om, så meget desto ... som, (ved compar. betegnende meget høj grad) så sandelig ... når ⫽ for that reason ... that, because, (after negation) even though, so much (more ...) ... on account of ..., (with comparative indicating an extreme degree of sth.) especially ...
●●● Éinrǿnlect es malet ... oc es þó satt at hvóro. oc es at saɴara at nýnǽmlect sé
HómÍsl³³(1993) 50v17●●● En þeir scolo sva i telia at þar verðe eigi fe at feitara ... at færa se í afrétt þeim
GrgKonᴵᴵ 1155●●● biartr dagr er myklu at þeckri. at hann komi eftir mykit myrkr
Pamph 11911●●● Erat hera at borgnara at høna beri sciolld
GullÁsuÞMork 36313●●● Hvart hyɢɢið er manne nockors at auðnara. at hann fae knuta þessa leyst
Alex 214●●● Ef konor hengia klæðe ut firer hælgi ok lata uti hanga meðan hæilakt er. hirðzla er at værri at vti hange. bꝍte engu fe firer
BorgKr¹ 34926●●● eigi er mins foður eða brøðra at hefndra oc margs for-ellris at ec sia við iorðu lagiðr
Sv 1729●●● ok er hans tign at meiri at hans aflan er með víti en þeira með giof
ViðrLSHauksb 33012●●● flyðu ef þu mátt oc bið eigi her þviat mer er ecki lifi at næʀʀ at þu ser her drepinn
BretS²(2025) 17925●●● þu ert skaud at meíre at þu getr æigi sott íȷ́ menn vid tuennar tylftir manna
Fær 159
● at ... er/sem så meget desto ... som ⫽ so much ... since
●●● Véit ec var (ɔ: hvar, cf. ed. note) þu byɢvir. þar er fiánda setr er. er at méiri raun at er þu helldr vel trv́ mína
HómÍsl⁴⁴(1993) 76r22●●● þvi er þat verþr stvndom at monnom verþr harms sins at lęttara er vm er røtt
ÍvIngMork 35615●●● En þú ert maðr at verri, er þú hefir þetta mælt
NjM 2786÷ Hin heitir maðr at heimskare er þat kaup gerði
BorgKr²ᴵᴵ 3388÷ þat være sꜳlvne allt j mothe til pinv og skada æ þvi meira sem madrenn elskade þessa hlvte at meira
BarlReyk 12319
● at ... þó at derved ... selv om, selv om, derved ... at ⫽ thereby ... even though, even though, thereby ... that
●●● ec hugsaþa þat, at Solmundr væri eigi at nerr sinum soma, þot ec hafnaþa þeim, er mer var boþinn
Orkn325I 14710●●● Alldri ero helgar tiþir at veʀ halldnar þótt kostaverkin se unnin
Prosper685 1812●●● ek þikiumz eigi at meiri maðr þo at ek leggi hann at iorðu
EgM(2001) 12412●●● Frvin grtr at siligarr, þott hvn finni þvilika eptirleitvn sonar sins
MarS 3277●●● þo at folkit skildizt vid hann þꜳ stvnd fra stvndv vox hans sorg og sarlegr harmr at meir og meir
~ nty.wart sin drofnisse merer
LegAnn N3r.01 AnnaReyk 4366●●● húskarl ... spyrr, hverr hann væri. Þorkell kvað hann eigi vita mundu at gørr, þó at hann segði honum
Hǿnsˣ 287●●● Vænti ek þó þess ... at engi kalli yðr at betra hǫfðingja né at meira konung, þótt þér drepið saklausa menn
Knýtl1741ˣ 9520●●● hann er maðr at vaskari, þótt hann vildi hefna svívirðu sinnar, er hann hugði honum væri ger, þótt hér væri eigi þau efni í
StuᴵᴵR11127ˣ 1793÷ engi maðr mun Eirik kalla at meira mann þo at hann drepi einn bonda son vtlendan þann er gengit hefer a valld hans
EgM(2001) 11721÷ eigi berr okkr at minni nauðsyn til, þótt torvelt sé at ná honum, at reka okkarra harma við hann
Reykd 21522
● at ... því at så meget desto ... som ⫽ so much the (more ...) that
● þess at så meget desto ⫽ so much
●●● Enn gratr konvnnar avkaz þess at meirr af þessvm atbvrð
MarS 32624●●● Þeir skundudu þess at meir ferd sinni, unz ...
Dionys 31528●●● Þeim þótti þess at brosligra, ok réðuz øngvar bætr ‹á› at heldr
StuᴵR440ˣ 235
● þess at ... er/sem så meget desto ... som ⫽ so much ... as
●●● oc vas (hon) þess at litellátare a valt sem goþ véitte heɴe méire dýrþ
HómÍsl⁵(1993) 2r28●●● Bæíarmenn lǫgðv oflítinn hvg á sítt mal. afræktvz ok omíntvz þess ⸢at [var. ÷ GKS 1010 fol] meiʀʀ sem leíngra leið fra þeirrí ogn er yfir þá hafðí komít
Huldaᴵᴵ 2442●●● Fór sendimaðr aptr ok segir Óláfi, ok fýsti hann ⸢þess at [var. þvi AM 45 fol “F”; |V÷-2:] meirr at finna þenna mann, er hann heyrði slík andsvǫr hans
Hkrᴵˣ 30916●●● En nǫkkut þótti mǫnnum hann stirt tala í fyrstu; en ⸢þess at [var. því “Ip”] djarfari ok snjallari var hann í málinu, er hann hafði fleira mælt ok fjǫlmennara var við
StuᴵᴵR11127ˣ 1329÷ mat hvn sik eigi mikils, helldr var hvn þess at litillatari aavalltt i allri atferð sinni, sem gvð veitti henni meiri dyrð
MarA 3823÷ ræynðiz vitrom monnum oc gofgom þess ⸢at [var. ÷ ] merkiligri hans at-ferd, er hann var cvnnari
StuᴵK 1506÷ Settuzt menn niðr ok tøloðo ute, ok var Gizurr þess at harðare i talino, er þeir høfðo lengr talat
StuᴵᴵK 21620
● því at så meget desto ⫽ so much
● at heldr hellere, derimod ⫽ preferably, on the contrary
●●● Nú máttu at helldr trúa því, sem eptir ferr of yðvart ráð, at þetta verði nú þegar, sem ek segi
MarS 63●●● Þa var hann enn festr a tre ok leingi kvaldr, ok do hann þo eigi, ⸢at [var. ÷ AM 235 fol] helldr iatti hann avallt drottne Jesu Kristo
Dionys 3186
● at heldr ... at så meget mere ... som, (m. nægtelse i eftersætningen) lige så lidt ... som ⫽ so much the more ... that, (with negation in the consecutive clause) just as little ... as
●●● en hitt er rett at ganga letliga vnder þat alt (N:ɔ: óhǿgindi er guð leggr á hendr mǫnnum) oc at heldr at sa scrifar þat alt fyr synðir orar eða til dyrþa oss
Prosper677 926●●● Þeir svara: at heldr muni (ms. + hann) fást hér í landi, at hann mun hvergi fást í heimi
Mág² 408
● eigi at heldr
1) alligevel ikke ⫽ nonetheless not
●●● hann kannaðiz við lǫst sona sinna oc æigi at hælldr hirti hann þa
~ lat.et non corripuerit eos
Vulg 1Reg 3,13 StjC 4334●●● Var þa þvi lokit, at bęndr mundv nockurn kost a ger[a] at taka vid Þorgilsi ... Segir Þorgil[s] bondvm, at hann var ecki at helldr heradi horfinn ok hann [mun]di til leita, þegar hann þottiz fong a hafa
StuᴵᴵR 27218
2) ikke mindre, i høj grad ⫽ in no less degree
● þó at heldr alligevel ⫽ nonetheless
● eigi at minnr/minna ikke desto mindre ⫽ nonetheless
●●● Brodir hans kostgæfdi eigi at minnr at hialpa sꜳl hans
~ lat.autem
50134 VP 50118÷ var honom einna mest at meíni oc meínlæte. miðdegis skeið. af solar hita oc gek hann eigi at minna
BarlA 1845
● eigi at minna ... at selv når ⫽ even when
● at síðr ... at så meget desto mindre ... som, så sandelig ikke ... idet, (m. nægtelse i eftersætningen) lige så lidt ... som ⫽ so much the less ... that/since, certainly not ... in that, (with negation in the consecutive clause) just as little ... as
●●● en þat fær hon at síðr gørt at tortíma Oddi, at vér fám eigi, þvíat honum er ætlaðr aldr miklu meiri en ǫðrum mǫnnum
ǪrvS 4719●●● en at sidr voru menn sialfrada firir honum at eingi red a huernn trua skyllde
ÓHFlat 3735●●● Heilagr guds madr svarar henne at sidr, at hann go᷎rir eigi uppluka hurdina
~ lat.Pœmen non solum ad eam nihil dixit, sed nec ostium ei aperuit
51633 VP 51616●●● at sidr war ek jafn Randuer at hann hefdi lagit at jordu slika .ij. sem ek er ef suika laust hefdi verit
Vikt 2717●●● At síðr skyldu þeir drepnir ef ek skylda ráða, at hvárrgi skyldi sekr hafa verit gerr
Vígl 1008÷ Þu starfar at siðr annat gott, at ek hefi hlotið at gefa vt storfe sakir ergi þinnar
Mág¹A 1719
● eigi/aldri at síðr ikke desto mindre ⫽ nonetheless
●●● *skortir þar ei hꜹgg stor ... ok eitt hꜹg hꜹggr Þoroddr til Þorbiarnar. ok af fotinn i ristar liðnvm. ok ei bersk hann at siðr
Heið 9132●●● ok gera kirkiunni rett ekki at siðr medr þuilikum sektum sem þeir hefdi misþyrmt, halldet, eda hindrat sealfra wara goðz
DN III (1309) 874●●● Ekki skulu vér ríða at síðr ... til fundar við hann
NjM 26412●●● Síðan var kvatt féránsdóms, ok ríða menn heim til heraða, ok sitr Þorgils eigi at síðr í búi sínu
StuᴵR440ˣ 3014
● eigi/aldri at síðr ... (þó) at ikke desto mindre ... selv om ⫽ still ... even though
Form.: at (656); ad (31); ath (16); At (10); að (6); att (5); aat (3); Ad (1); af (1); át (1); at (1);
Gloss.: EJ _; ClV; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl _; Suppl1 _; Suppl2 præp. & conjunc.; Finsen _; Fr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb; HertzbLat _; HertzbTill; Suppl4 að præp. & inf. & conjunc.; Fischer _; Anm; Bin _; Rím að; LP; Med ad; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH præp. & adv.; AJ; deVr ²,³at; Fr4; NO præp. & adv.; Walter _; ÁBlM ¹að, ⁴at; Bl ¹að; WPA _; ; EDPG *at
Litt.: Jacobsen 1980 [Gripla 4] ; Veturliði Óskarsson 2003 [BA 43] 44
Genre. (expected): religious works [rel]: 156 (193); family sagas [isl]: 136 (87); historical works [his]: 128 (126); contemporary sagas [bis]: 85 (53); legal works [jur]: 73 (69); romances [rom]: 58 (75); charters [dip]: 34 (56); legendary sagas [fas]: 27 (31); learned works [div]: 24 (22); þættir [tot]: 10 (16); unclassified [ ]: 0 (3);
External (non-ONP) resources:
Lexicon Poeticum (2nd ed.)
This uses metadata and images from septentrionalia.net
askr - at
at - auðfinnandi
ástmaðr - áþokkaðr
DSL (experimental)
Searches Old Norse etymologies in ODS and Kalkar dictionaries based on data provided by Thomas Troelsgård from DSL’s digital resources in Nov. 2022. Old Norse homographs are not distinguished.
ODS: lægge (leggja (skipi) at landi) ODS: Stund (þá stund at) ODS: gaa (ganga at sofa) ODS: Aar (at ári) ODS: Laan (hafa, selja at láni) ODS: Mand (at þriðja, fimta manni) ODS: Saks (leika at sǫxum) Kalkar: Seg (at sér) Kalkar: Spot (gera spott at (ór)) ODS: Spot (gera spott at) Kalkar: Spørje (spyrja at) ODS: saa (svá at) ODS: saa (svá at) ODS: saa (svá at) ODS: ved (hann vaknar við þat, at skipit skalf allt) Kalkar: år (at ári) Kalkar: Ad (at) Kalkar: Ad (ljúga at) ODS: Spilde (fara at spjǫl- lum) ODS: ad (at) ODS: sen (at seinustu) ODS: thi (því at) ODS: ved (hann vaknar við þat, at skipit skalf allt) ODS: fuld (at fullu) ODS: hærde (herða á (at, eptir)) ODS: kær (kærr at) ODS: mod ((á ell. í) mót(i) (at móti, til móts)) ODS: nyde (njóta e-s at e-u) ODS: thi (því at) ODS: holde (heldr til, at) ODS: tage (taka at) Kalkar: Adhaves (hafast at) ODS: Adkom (koma at) Kalkar: Adkomme (koma at) Kalkar: Adlede (leita at) ODS: Jævne (at, með jǫfnu) ODS: Møde (á, at, í móti, til móts) ODS: Oldearv (at alda øðli) ODS: ad (at) ODS: adskille (skilja at) ODS: adspørge (spyrja at) ODS: at (at) ODS: at (at) ODS: bønfalde (fella bœn at) ODS: idet (í því at) ODS: saafremt (svá framt at) ODS: sidsten ((at) síðustunni)