lýðr sb. m. [-s, dat. -; -ir]
1) [e-rra] (item pl. lýðir) folk (i almindelighed), mennesker, folkemængde, flok/samling mennesker
kenni-menn sculu æigi fyr-lita varðvæizlu lyðs. þo at þæir cost-gæfe at skilia tacn dyrðar guðs
HómNo⁴ 4218þa grep fiandi hann oc devddi hann sarliga fvr ollom lvð
Mar655II xxxviii1hafþi (Óláfr Tryggvason) meþ sér (til Noregs) Sigurþ byskop, er til þess var vígþr at boþa lýþom goþs nafn
Ágr 224tók þar lýþr viþ trú
Ágr 228í vild viþ lýþinn
Ágr 2214En er liðrinn (!) fra þat, þa foro þæir með elldi til konungs hallar
Mth¹Frg 8125toc hann þegar af við lyðinn margar vvenior oc heiðinn dom
ÓH 1114þegar lyðrinn var sialfraða
ÓH 1118er Olafr konungr heyrþi acafa lyþsiɴs þa crafþi hann ser hlioðs oc męlti siþan
ÓH 5412oc buðu lẏðínum at blota
Eluc544(1989) 11118þa giorði lẏðrinn gny mikiɴ ok uapnabrak
Hkr Holm perg 9 II fol 3ra20‹var› ymsa vega leica leitað til gleði ok scemtanar lyðnvm
KonrA 8332ek hæyri sagt at þer hagið yðr verr enn annarr lyðr
StjC 43030þá var ok braut flýiðr á skóga allr sá lýðr ok fjǫlði
ǪrvS 737guðs miskunn ser til þess mikla huersdagliga þorf vtalulægs ⸢lyðs [var. þyðs Landsl1154 854] oc ymis fiolmennis
Landsl 239þa syndi. Basilius. lyðnvm þessi stormerki ok bavð at þeir hlyddi messo
Bas 2825hann lagði þetta fe til þvrftar fatækvm lyð
Bas 3118þar var mart manna iɴi oc hafþi postoliɴ kent keɴingar lyþnom
Jón³ 1525tillotning af lyðinvm
Mar655XXXII 45818stiórnar hann lýðnum
MarB 14930kemr saman mikill lyðr
MarS 25318birtandi lyðnum þꜳ feghinsǫgu at raðinn er sigr i orrostu
Mich 69615●●● utǫluligir lyðir karlla ok kvenna
Mich 70012huer lagha boðǫrð þeir skylldu skipa lyðnvm
JBpB(2003) 8127Sa maðr væri ráðleítínn er sva gíætí gert. at lyðr þessí allr þagnaði
SneglHulda 576hann uilldi mik hefia ok heidra eptir þi sem nu siait þer. ok at ek skyllda landzfolkinu ok mỏrgum ỏdrum lydum hialp ok heilsu uinna
Stj¹ 23912skalltu ... segia lydinum innuirðuliga lagasetningar ok adra þa luti. sem af gudi ero til hans taladir
Stj¹ 29817En er otruir lydir heyrdu þessi ord, þa mælltu þeir allir sem einni roddu
CecB 2833hann er sporgongumadr Caife byskups i Jorsolum, þuiat þeira tillaga liktiz, þa er Caiphas byskup sagdi gydingum ecki annat fridkaup lydnum fliotara, enn uorr herra dæmdiz i dauda
Thom² 34531Þesse raun likade vel lydnum
VP 42211mun ek gefa þer .ii. tabulur ok laug ok bodord þau er ek ritada. at þu lærir lydinn þadan af
Stj² 30534þꜳ mun lydnum þikia skemtan ij ath heyra frasagnir af fleirum monnum agiętum
Hect 16919Þa spvrdv lyder hann
Hóm238XVIII 4214Pharao mælti. Eigi veit eg huar drottinn ydar er. og eigi heyre eg raudd hans ad eg lofi lydnum ad færa gudi sinum forner
Stj12 v37þa yldu fiandrnir ok hurfu fra syn lyðsins
Andr¹ˣ 32414i bann pavans af Rom er formaðr er ok forstiore hæilagrar kirkiu almennilighr ok sannr domare allz kristins lyðss
DN III (*1311›DonVar 1ˣ) 9633lyd líȷ́tílatann
GlossPsalt 733af motsognum lydz
GlossPsalt 935lydur
GlossPsalt 111burtkastann lydsins
GlossPsalt 1913allir rikir menn lyds
GlossPsalt 5319Far ok seg lydnum, ath ..
MarD634ˣ 7117Bar hans rodd yfir song systranna, ok eigi sidr yfir allt hꜳreysti lydsins
MarD635ˣ 67018engi var su tid aa deginum, at eigi væri i þeiri kirkiu mikill fioldi lyda
MarD635ˣ 6795lydrinn kom til kirkiunnar
MarD635ˣ 10012fóru nú sendimenn, ok létta eigi fyrr, enn þeir koma í höllina, þareð Erlíngr konúngr inni sat með öllum sínum höfðíngjum ok lendum lýð
SǫrlaStˣ 43821
● allr lýðr, allir lýðir
i ꜹgliti allz lvþs
GregDialA 1416Fek hertoginn þa enn mesta sigr oc lof oc veg af ollom lvþ oc virþiligar giafar
Mar655II xxxv13Lvþir allir er a þesso þingi eroþ
SilvFrgIV 1115Hann fann einn mann af ollum ⸢lyðinum [var. lẏðnum AM 230 fol]. ser lyðinn ok epttir latan
BarlA 1529Þa kom allr ⸢lyðr [var. land heʀ Mth²Cod645 1169] með kertum ok ræykelsi ok með ỏllum vanða blota
Mth¹Frg 80930Gylver var maðr vitr ok hvgsaþi þat er allir lyþir lofvþo þa ok allir hlvtir gengv at vilia þeira. hvart þat mvndi af eþli þeira vera eþa mvndi gvþmavgnin vallda þvi
SnEU 321oc fęrðv Josve oc ỏllvm lyð
StjC 3644þa skyndu allir lyðir a fund hans
ThPost² 7316ok þar komu aller ꜹlldungar ok allr lyðr
Rómv595(2010) 3510gakk þú út ... ok allr lýðr með þér
NjM 32915Hann fann einn mann af ollum ⸢lyðinum [var. lẏðnum AM 230 fol]. ser lyðinn
BarlA 1529vit ... togaðim eina hǫnk [var. + ok allr lýðr horfði á AM 445 b 4° “B”], ok misti hann
Flóamˣ 4515Hlydit mer ... ridderar ok allir lydir
Silv 25011allr lydr horfir á þeira leik
KirjA 1727Lydrinn allr suarar
Stj² 30518En guðs postoli skirði allan lyðinn ok setti byskup yfir
Andr¹ˣ 32415þeir vóru öllum lýð betr vingaðir ok ástsælli af mönnum
Magn¹ˣ 24115baud hann ollum lyd
MarD634ˣ 70022
● tala/... fyrir lýð
lysi fyri ⸢lyðenom [var. lydnum Alk685 9410] dome alrar siðsemi
Alk619 9510Þeꜱom orþom oc þeꜱom glicom. talþi. Andreas. fir lyþnom vmb alla nott. vnz. dagr. com
Andr¹Cod645 12928Þa er simon talþe slíct fir lyþnom. Þa aɴdsvaraþe petrvs postole
ClemCod645 4522Mamillius ... talaði fyrer lyðnum a æinu móti
Rómv595(2010) 473talaði konungr fyrir ⸢lýðnum [var. lyðínom AM 45 fol “F”]
HkrIˣ 3801fluttu allir þetta mál ok ørendi fyrir ⸢lýðinum [var. lyðnom ÓH 8011]
HkrIIˣ 557A morgin er ætlat, at hann muni telia fyrir mỏnnum eða lyðnum
ThPost¹ˣ 71932
● margr lýðr, margir lýðir
timotheus hafþi ... snvet morgom lvþ til gvþs
SilvFrgV 235⸢margr lyðr stoþ [var. margir lydir stodu Martin³ 61419] ⸢fyrir durom husens [var. þa stod flokkr manna mikill fyrir dyrum Martin³ 61419]
Martin¹ 56110Songmenn foro syngiandi með morgvm ⸢lyð [var. dyrligum saungfærum Holm perg 7 fol “B”]; svmir sla horpvr eða gigior, svmir simphon eða psallterivm ... ok oll in dyrl‹i›gstv hlioð
KonrA 8315Þar er nu margr lyðr snuinn guði til handa
ThPost² 73010med allz kyns skemtan. ok agiætu foruneyti sinna hirdsueita ok mỏrgum lyd karla ok kuenna
Nik Holm perg 16 4° 29v1verða Saxar þá yfirkomnir ok margr lýðr annarr
KlmA 42516margir lydir stodu fyrir dyrum ok bidu þess, er guds þræll hugdi at gera
Martin³ 61419kom þangat margr lydr eigi at eins or enum næstum borgum helldr ok or ỏllu herade
Nik2 3516
2) folkeslag, (lands/bys) befolkning, (lands) indbyggere
Tueir kirkio vegger. merkia. tvinnan lýþ. comenn til eínnar cristne. annan af gýþingom. en annan af heíþnom þíoþom
Hóm237¹ 919fyrir augliti allra þioða ... fyrir augliti allra lyða
HómNo¹² 6818Sva vil ec oc þæss mæð levfi spyria við hvat sa lyðr lifir er þat lannd (ɔ: Grǿnland) bygger
Kgs 2922bavð basilius til sin ollvm lyð borgarinnar
Bas 3016●●● Lyðr heitir landfolk eþa lioðr
SnE 1881lyðr heiter landzfolk
SnEW² 10417skal ek eigi siðr ꜳ stunda með ỏllu kostgęfi at leiða guði til handa þann lyð er Island byggir eðr ỏɴur Norðr lỏnd
StefnÓT 30911stadfestandi uara bygd her medr yðr. ok uera allir samt sem einn lydr
Stj¹ 18721●●● urdu þa einna handa lydr ok folk
Stj¹ 19423ebreskr lydr ... fyrirforz af gudligum elldi
Stj¹ 23817⸢allar þjóðir [var. allir lýðir AM 180 a fol “a”] millum tveggja sjáfa
KlmA 26520
‖ (propr. comp.):
Hin vinstri hond hans horfðe suðr en norðr hinn høgre. þvi at Iorsala lyðr ok gyðingar gerðusc vinstri *handar menn. þat ero recningar fyrir u-tru sina
HómNo²⁴ 10334þa gerþosc þretor miclar. oc svndrþyke meþ rvma borgar lyþ. of clemens pafa
ClemCod645 6611En þes var scamt at biþa. vnz nero. varþ fir hatre liþꜱ manna siɴa. oc alz rvma borgar lýþs
Pétr²Cod645 904Rumaborgar lyðr
Alex 8325þangat hafði hann Iekomam ok allan Iorsala lyð með honum
EncIII415 5328allr Jsraels lyðr var yfir kominn farveg Jordanar
StjC 3557veittv Amonite hinn mesta agang Jsraels lyð
StjC 4059i þann tima gæisaði sem mest ofsi Philistinorvm yfir Jsraels lyð
StjC 4119feck Jsrael lyðr sva mikit tion oc tapan sinna manna at
StjC 43422Samnið nv saman ỏllvm Jsraels lyð
StjC 43911nv hefir gvð drottinn várr svipta þa hamingivnni oc þa vndir gefið ⸢Jsrael [var. Jsraels AM 229 III fol “Frag./Frag”] lyð
StjC 45224Jsrael lyðr oc Jvða byggia marga vasbvð
StjC 51420hinar .x. ęttir Jacobs þat hæitir Jsrael ęða Jsraels riki. oc þat folk Jsraels lyðr ęða Jsraelite
StjC 57913For þa konvngr með ... allan Jorsalaborgar lyð til mvsteris drottins
StjC 6502Roma borgar lyðr
Rómv595(2010) 367þæir uæita þau andsuỏr að Roma borgar lyðr er langminnigr huart sem til ‹er› gort uel eða illa
Rómv595(2010) 1512seer enn allr ⸢Jsrael [var. Jsraels AM 226 fol “A”] lyðr til orlausnar hingat sem þer erut
StjB 54927ok lofadi hann miỏk fyrir ollum Roma borgar lyd þeim er þar var
Rómv226(2010) 713Jafnan hefir Romuería lydr verit ofridsamr vtan landz
Rómv226(2010) 20411Þessi þioð hafdi nafn tekit af sinum forfoþur sonar sẏni Abrahams. ok var kallaðr Israels lẏdr
JJ SÁM 1 40va37þinu bodi ok atkuædi skal allr Egiptalandz lydr hlydinn uera
Stj¹ 20330kom allr Egiptalandz lydr fyrir Joseph
Stj¹ 22411Jsraels lyðr man medr fridi standa moti uuinarins riki
Stj¹ 24331Egiptalandz lydr fæddi honum til heidrs ok sæmdar upp einn huitflekkottan uxa
Stj¹ 25014Huat herra er hann þers at ek lyði sua mikit upp aa hans tal. at ek gefa lidugan Jsraels lyd
Stj¹ 2639Her segir af ferð Jsraels lyðs
Stj¹ 28217Til huers mundim uær þetta uilia sua gora. at gefa Jsraels lyd lausan ok lidugan sua at hann þionadi eigi ok þrælkadiz fyrir oss
Stj¹ 28521þa laust himna gud egiptalandz lyd margskyns unndrvm
Júdít 1011[var. + Nv er at segía hversv danmarkarlydr vard kristínn AM 62 fol “D¹”, etc.]
ÓTI 11616ef (hann) gerdi i gegn ⸢Romaborgar lỏgum [var. (ms.) Rỏma borgar lẏd ok lỏgum AM 235 fol “B”]
Dionys 31526kemr her nv margr Indialanz lydr j þenna stad at a nefndum degi
Gibb 797fellr nv margr Griklandz lydr
Gibb 8619þa var allr Mirrea borgar lydr i mikilli ogledi
Nik2 3513at allr Romaborgar lydr viti þat vist, at ek þiona Kristi sialfum
Silv 25514er nu audseen sorg ꜳ aullum Saxlandz lyd
Vald 5510snyr mannfallenu a Risalandz lyd
Vald 747uid þetta hit amattliga undr fellr Risalandz lydr njdr sem bufe
Vald 7416allr Rúmaborgar-lýðr vildi taka Níkolaúm til páva
HkrIIIˣ 38111
● land ok lýðr
Let hann þa af herferdum, lagde þa hug *á stiórnn lyds ok landz ‹ok› a lagasetning
Orkn 864land ok lyd
KirjA 5212
3) (mennesker som står i forhold til konge, etc.) undersåtter, følge
hver hans gœzka hafi verit ok ástsemþ viþ lýþinn, þá má skilia af orþom þeim, er hann mælti dag nokkorn
Ágr 436Hví, kvaþ hann, skal ek nú eigi vera kátr, er ek se bæþi á lýþ mínom kæti ok frelsi
Ágr 4310i þesso ma marka hver hans gøzca hefir verit oc astsemþ við lyðinn
Mork 29128Nv scal ec katr vera. er ec se beþi a lyþ minom gleþi oc frelsi
Mork 2921þv ... er eigi þorir at hialpa at hialpa lyð þinvm ne landi
Flóv¹ 16439Pall biskup ... skirði Valldamar konung ok Allogiam drotningu ok allan þeira lyð ok styrkti þau i heilagri tru
ÓTI 15713miukr ok astudigr var hann sinum lyd
Thom² 32527bad hann kong giora uilia lyds sins
Yngv 1818Aaron þinn brodir andadizt aa fiallinu Hor. ok var þar nidr lagdr af lydum sinum
Stj² 34711Hann var spekingr mikill, ok varðveitti hann vel sinn lyð, sem Andreas postoli hafði honum boðit
Andr¹ˣ 32417
4) (om Guds folk)
allr cristeɴ lýþr
HómÍsl⁶¹(1993) 101v11Lýþr guþs fastaþe fyʀ en haɴ æte páska lamb
HómÍsl²⁰(1993) 30v3Sia er miɴ lýþr er ec fek meþ blóþe míno haɴ gladde mik meþ heitom
HómÍsl¹⁷(1993) 25v11siálfr mon haɴ héilan gera lýþ siɴ af synþom þeirra
HómÍsl¹⁸(1993) 27r8han mun fara fyrir drotni i anda oc krapti Helie, at hann *vinni fedra hiortu til sonanna oc otrua menn til vizcu oc bua drotni algorvan lyd
JBapt¹ 8438þinn lyðr ⸢forflotta [var. forflotti AM 227 fol “B”, etc.] fyrir sinvm vvinvm
StjC 56635Ger þu frealsan minn lyd. at hann fórnfæri mer
Stj¹ 27325Ef ek em enn naudzynligr lyd þinum, drottinn, þa neiti ek eigi erfidi
Martin² 6023lyd minn
GlossPsalt 7114
5) (ved gudstjeneste) menighed
Lýþr svarar. et cum spiritu tuo. oc meþ aɴda þínom
Mess²15(1993) 54v33Lyðr tæcr qveðio kennemanz ok segir Et cum spiritu tuo
Mess¹619 16417þar á mote segir lyðren Deo gratias. Sva sem gyðinga lyðr toc farar leyfe af Pharaone at fara frialst ‹t›il lands síns
Mess¹619 1672af þui skal þa snuazt til lydsíns er Jte missa est er sungit at þa er uid lydínn mælt
Mess⁵ 7323
6) slægt, familie
Forms: lyðr (22); lydr (15); lyd (15); lyð (15); lydnum (5); lýðr (5); lyðnum (4); lyþnom (3); lyðinn (3); lýþr (3); lyðnvm (3); lyðs (3); lydir (3); lyds (3); lýþ (3); lýð (2); lyðir (2); lydsins (2); lydum (2); lyþ (2); lýþinn (2); lýðnum (2); lvþ (2); Lyðr (2); Lýþr (2); lyða (1); lvð (1); lyþir (1); lyðinum (1); lẏdr (1); lýþs (1); lyðss (1); Lydrinn (1); lyda (1); lyðinvm (1); liðrinn (1); lvþs (1); lyðenom (1); lýðir (1); lẏd (1); lyðren (1); lẏðínum (1); lydsíns (1); lydinum (1); lyþsiɴs (1); lydrinn (1); lýðinum (1); lyðrinn (1); lẏðrinn (1); lýþom (1); Lvþir (1); lyðsins (1); lẏðnum (1); lyder (1); lydinn (1); lydz (1); lydur (1);
Compounds: austr·hǫlfu- (1), bónda- (2), borgar- (34), byggðar- (1), býjar- (2), bǿjar- (14), eignar- (1), gagn·mǽlis- (1), guðs- (4), gyðinga- (37), harka- (2), heraðs- (4), her- (2), hof- (9), jǫtna- (2), kaupangrs- (1), kaupangs- (2), kaup- (4), klerka- (1), kvenna- (1), lands- (24), langbarða- (1), leigu- (1), megin- (1), ó·þarfa- (1), riddara- (1), skipa- (1), staðar- (1), stefnu- (1), undir- (1), verka- (3), vilðis- (1), villu- (1), þing- (1), þorpara- (1)
Gloss.: EJ; ClV; Fr; Hertzb; Rím; LP; AH; deVr; Fr4; NO; ÁBlM ¹lýður, ²Lýður; Bl
Literature: Lundahl 1940 [ANF 55] 47-48; Seip 1929 [ANF 45] 281; Seip 1949 [ANF 64] 162; Seip 1955 77, 116, 139, 165; von See 1964 60-61
Genre. (expected): religious works: 105 (41); historical works: 19 (27); romances: 14 (16); learned works: 9 (5); legendary sagas: 3 (7); family sagas: 2 (19); þættir: 2 (3); legal works: 1 (15); charters: 1 (12); contemporary sagas: 1 (11);
Simonetta Battista — September 2012